O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

3. Rentgenolyuminessensiya-
4. Radiolyuminessensiya
5. Ionolyuminessensiya
6. Alfa-lyuminessensiya
7. Elektrolyuminessensiya
3. Xemilyuminessensiya- kimyoviyjarayonlarnatijasidahosilbo‘ladigannurlanish.
4. Tribolyuminessensiya - ishqalanishnatijasidahosilbo‘ladiganlyuminessensiyanurlanishi.
Lyuminessensiyaturlariqo‘zg‘alishenergiyasixarakteri,nurlanishdavomiyligivalyuminessensiyalovchimoddaningkimyoviyxususiyatlaribilananiqlanadi.
Barchalyuminessensiyalanuvchimoddalarumumiylyuminiforlarnomibilanataladi. Lyuminoforlotinchalumen — nurvagrekcha phoros — tashuvchima’nosinianglatadi.Qo‘zg‘alishigaqarabularfotolyuminoforlar,rentgenolyuminoforlar, radiolyuminoforlar, katodolyuminoforlar, elektrolyuminoforlargafarqlanadi.Ayrimlyuminoforlarniaralashturihamuchraydi(M, ZnS·Cu foto-, katodo- ielektrolyuminoforomhisoblanadi). Odatdaneorganiknurlanuvchimoddalarlyuminiforlardeb, organiknurlanuvchimoddalaresaorganolyuminoforlardebataladi.
Agarfluoressensiyahosilbo‘lishidakristallarishtiroketsa, buturnurlanishkristallofosfornurlanishdebataladi.
Lyuminoforlarnitahliluchunishlatilishiko‘pqirralidir.Lyuminessensiyarangigaqarabturlimoddalarnianiqlashmumkin (sifattahlil), bunitog‘jinslarnitarkiblargaajratishda, shisha, surtmamoylarsifatinianiqlashda, ifloslanishnianiqlashda, tibbiyotda, qishloqxo‘jaligidaishlatiladi. Masalan, sifatiyaxshivabuzilayotgandono‘zidanturlichanurlanishchiqaradi. Ko‘pginaorganikpreparatlarnihambir-biridanajratishmumkin.
Lyuminessentmikroskopiyanimetalquymalaridadefektlarnianiqlashuchunishlatiladi. Detalyuzasigalyuminissensiyalanuvchimineralmoysuriladi. Bumoydetalyorig‘laridao‘rnashibmineralmoynidetalyuzasidanolibtashlagandahamdarzlardaorasidasaqlanibqoladivalyuminissensiyalanadi.
Lyuminessensiyanininghosilbo‘lishi.
Analitiktajribadatahlilqilinayotganeritmalarvakristallofosforlarniultrabinafshayorug‘likdanurlanishi - fluoressensiyamoddalartahlilidakengqo‘llaniladi. Oddiyko‘rinishdalyuminessensiyaniuyg‘onishivanursochishniquyidagisxemachizmaholidako‘rsatishmumkin, buerdaN - 0, 1, 2, 3, 4 tebranuvchikichikqavatlargaegabo‘lganatomasosiyholati (normaldarajasi)V- 0,1, 2, 3, 4 tebranuvchikichikqavatlargamoskelganatomninguyg‘onish(darajasi) holati.


YUqorigayo‘nalgano‘qlarelektronlarniyorug‘likkvantiniyutganidayokinurlangandagio‘tishyo‘nalishiniko‘rsatadi, o‘qlaruzunligito‘lqinchastotasigato‘g‘riproporsionalyokito‘lqinuzunligigateskariproporsional.
NqavatdanV₀, V₁, V₂, V₃vaV₄qavatlargao‘tishyorug‘likabsorbsiyasi (yutilishi) natijasidaro‘yberadi. So‘ngra 10^-9 -10^-8soniyavaqtdavomidaelektronlartebranishikichikqavatlaridaqaytataqsimlanib, elektronlarningehtimolligikattabo‘lganV₀qavatdanN₀, N₁, N₂, N₃vaN₄kichikqavatlargao‘tishinatijasidayorug‘likkvantlariningnurlanishiro‘yberadi.
Fluoressensiyaspektriningto‘lqinuzunligiyutilishspektriganisbatankattaroqdir. Elektronlarningnormalqavatdanuyg‘onganqavatgavateskariqaytibo‘zqavatigao‘tishiboshqakichikqavatlardahamamalgaoshishimumkin. Natijadayutilishspektriganisbatanuzunroqto‘lqinlartomonigasurilgankengstrukturasizflyuuressensiyaspektrihosilbo‘ladi.
Stoks - Lommelqonuni –fluoressensiyalanishnurispektrinimaksimumitushayotgannurspektrimaksimumiganisbatandoimouzuntulqinlartomonsiljiganbo‘ladi.
Ultra-binafshanurlanishniyutib,fluoressensiyalanadiganmoddalarturlirangdafluoressensiyalanishi, mumkin.Masalan: ko‘kyorug‘likbilanuyg‘onadiganmoddalarochbinafsharangtaratmasdanbalki, yashil-sariqqizil, ya’nispektrninguzunto‘lqinqismidajoylashganyorug‘liktaratishimumkin. YUtilishspektriningmaksimumivalyuminessensiyaspektriningmaksimumiorasidagimasofafarqiStokssiljishidebataladi. Stokssiljishiqanchakattabo‘lsa, lyuminessentusulibilanmoddalarnianiqlashishonchliligishunchakattabo‘ladi.
Nurlanishvayutilishspektrlariko‘pmoddalarqatoriuchunbir-birigaakso‘xshashdir (Levshinqoidasi).
Lekin, yutilishvanurlanishspektrlariningakssimmetriyasimurakkabmolekulalardaayonbo‘lib, oddiymolekulalardako‘rinmaydi. Lyuminessensiyauyg‘otuvchiyorug‘likintensivligivalyuminessensionnurlanishintensivligiorasidaaloqabor. Lyuminessensiyadagiuyg‘otuvchienergiyanilyuminessensiyanurlanishigao‘tishqiymatiV_eenergetikchiqishbilanxarakterlanadi. V_e-qiymatiE_llyuminessensiyanurlanishenergiyasiningE_vyutilgannurniuyg‘onishenergiyasinisbatigatengdir.