O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Signallarxolati. Kimyoviysiljish. P.M.R.
tenglamasigaasosanharqandaypratonrezonansiqo‘zg‘atuvchigeneratorningbittachastotasidakuzatilishikerak. Lekin, turlimalekulayokibirmalekuladagiturlifunksionalgruppalarprotonlari (vadarotatomiyadrolari), qoidagako‘raqo‘zg‘atuvchigeneratorningturlichastotalaridarezonanslanadi.
Buesavodorodatomielektron ,bulutiningturlidarajada (tortilishi) dezakranlanishigaolibkeladi. Vodorodatomiyadrosinielektronbulutlarbilanekranlanishdarajasi, vodorodatomibilanbog‘langanfunksionalgruppayokiqo‘shniatomlariningelektromanfiyligigabog‘liqdir.
Vodorodatomibilanbog‘langanko‘prokelektromanfiylikkaegabo‘lgangruppayokiatom, vodorodatominingelektronbulutlariniyuqoridarajadatortadiganyadromagnitmaydoningtashqita’siridanhimoyaqiladi. SHungaasosanbundayprotonrezonansiosonsodirbo‘ladiya’niqo‘zg‘atuvchimaydonkuchlanishiningkichikqiymatlaridabo‘ladi. YAdroningelektronBilanekranlanishingmoxiyatishundaki, bundayadroatrofidaaylanuvchielektrontashqimagnitmaydoni (N_o) gaqarshiyo‘nalganlokalmagnitmaydoni (N_l )hosilqiladi (Lenskoidasi).
E – elektron, YA – zdroN_o>>N_l

Bundayekranlanishnatijasidayadrogata’siretuvchimagnitmaydonkuchlanishi(N_o) - N_lqiymatigakamayadi.

SHundayqilib , yadrogata’siretuvchimagnitmaydonkuchlanishiningeffektliqiymatiquyidagitenglamabilanifodalanadi.
H_eff=H_o—H_o=(1- )H_o
bundaH_o -qarama –qarshibo‘lganelektronbulutlaribilano‘ralganyadrodalokallashganmagnitmaydoni. Bumaydonyo‘naltirilganmaydongaqarama – qarshiyo‘nalgan.
- ekranlanishkonstantasi. Quyuqelektronkobigiprotonlarnielektronrezonansikonstantasiasosanyuqoribo‘lganqo‘zg‘atuvchigeneratordanamoyonbo‘ladi.
Vodorodatomibilanbog‘langanelektroakseptorlarigruppalar ( Masalan, -Fe, -Sl, - NO, - CN, - SOOR)MPRsignalinikuchsizmaydongasiljitadi, elektron, donorligruppalar ( -RN, - SN ) signalnikuchlimaydongasiljitadi.
Tekshiriluvchimodaprotoningsignalxolatietalonmoddaningsignaliganisbatananiqlanadivabuikkalasignalorasidagimasofakimyoviysiljishdebataladi.
Tekshiriluvchieritmagaqo‘shilganetalonmodaprotonlariningsignalitor, intensivbo‘lishikerakvatekshiriluvchimoddasignaliorasidagimasofakattabo‘lishikerak. Etalonmodasignaliningxolati 0 bilanbelgilanadivatekshiriluvchimoddasignalxolatigersdao‘lchanadivao‘lchash 0 danboshlanadi.
Ekranlanishkonstantasinianiqlaydiganlokalmagnitmaydonikuchlanishiko‘rsatkichiN_ltashqimaydonN_okuchlanishigato‘g‘riproparsional. SHuninguchunekranlanishkonstantako‘rsatkichinianiqlaydiganelektromagnitmaydonichastotasiningortishitashqimaydon (N_o) kuchlanishgato‘g‘riproporsionaldir. SHuninguchunspektrometrningelektromagnitmaydonchastotasiortishibilanetalonvastandartsignallarorasidagimasofahamortadi.
Kimyoviysiljishsignali (delta) bilanifodalanadivaquyidagiformulabilananiqlanadi:

YAMRsignalixolatiniifodalashuchunabsissao‘qigaetalonvamodasignallariorasidagimasofabirliginispektrometrningishchichastotasigabo‘lishkerak.

Kimyoviysiljishshkalasiniifodalashning 2 xilusulimavjud :

1. 
   –shkala-delta- bungaasosan ( TMStetrametilsilan ) etaloningsignalxolatini 0 debolinadivakimyoviysiljishko‘rsatkichietalonsignalidanchapgatomonortadi.
   
2. 
   – shkala –tau-etalonsignalixolati – TMSni 100 mil/ ulushdebqabulqilinadivakimyoviy siljishko‘rsatkichietalonsignalidanchapgatomonkamayadi.
   

Kimyoviysiljishning2 – nchiusulio‘rtasidao‘zarobog‘liqlikUshbuformulabilanifodalanadi.
Etilspirtiningquyiintervalda 500 dan 0 gersgachaoralig‘idayozilganYAMRspektriquyidagichabo‘ladi:
Etilspirtiningmetilgruppasiprotonlarimagnitekvivalentli, chunkiekranlanishkonstantasibirxildir. Buprotonlarningekranlanishdarajasimetilvagidroksilgruppalariprotonlaridankata, shuninguchunularningsignallarikuchlimaydonlardastandartsignalaryonidahosilbo‘ladi.

Metilengruppasiprotonlarningelektronbulutlarigidroksilgruppasigadezekranlanishta’sirinio‘tkazadi, shuninguchunularningsignallarikuchsizmaydonlardaxosilbo‘ladi (ya’nimetilgruppasisignalidanchaproqda). Kislorodningelektromanfiyatomibilanbevositabog‘langangidroksilgruppaprotoniko‘proqdezekranlangan, shungako‘ragidroksilprotonisignalio‘takuchsizroqmaydondajoylashgan.

Protonlarningkimyoviysilqishiularniatrofigaqarabxarxilbo‘ladi. Signalxolatiyaqinjoylashgangruppaningtabiatigabog‘liqbo‘lganligiuchunprotonningkimyoviysiljishko‘rsatkichiprotonnio‘rabturganatomvafunksionalgruppalarhaqidama’lumotberadi.
Ko‘pginaorganikbirikmalarningspektrlariatlasibor, buatlasiasosidafunksionalgruppalariningkimyoviysignalko‘rsatkichlarijadvalituzilganvauyangiorganikbirikmalarningYAMRspektrinisolishtirishdafoydalaniladi.