O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Lyuminessensiyalanuvchiindikatorlarniqo‘llabtitrlash

Lyuminessensiyalanuvchiindikaitorlarningoddiyindikatorlardanfarqishundaki, ularxiravaranglieritmalartahlilidaishlatilsanurta’siridanvarN-muhito‘zgarishiasosidarangianiqlanadi. Bundaoddiyindikatoro‘tishrangisezilmasaham, lyuminessensiyalanuvchiindikatorningnurlanishiesayaqqolko‘zgatashlanadi. Lyuminessensiyalanuvchiindikatorlarneytrallanish, komplekshosilqilish, oksidlanish -qaytarilishreaksiyalaridahamishlatilishimumkin.

Lyuminessensiyalanuvchiindikatorlar

Indikator	rN-o‘tishi	Rangi
Salitsilkislota	3,0-3.5	Rangsizto‘qko‘k
Fluorissent	3,8-6,1	Rangsizyashil
Dixlofluoressent	4.0-6,0	Rangsizyashil
Akridin	4,8-5.0	YAshilochpushti
Xromatropkislota	6,0-7.0	Rangsizko‘k
Magniy 8-oksixinolin	7.0-7,2	Rangsiztillisariq
Kumarkislota	7,2-9.0	Rangsizyashil
Akridinzarg‘aldoq	8,4-10,4	Rangsizsarg‘ishyashil

Xemilyuminesensiya. Kimyoviyreaksiyaenergiyasinatijasidamolekulavaatomlarningshulanishxodisasigaxemilyuminessensiyadeyiladi. Ko‘pginaekzotermikreaksiyalardaissiqlikenergiyasibilanbirqatordayorug‘likenergiyasihamajraladi. Buxodisagaxemilyuminessentaniqlashningnegizigaqo‘yilgan. Ajraladiganenergiya 170kJ/moldanbo‘lgandaxemilyuminessensiyakuzatiladi. Xemilyuminessentreaksiyanisxematiktarzdaquyidagichatasvirlashmumkin.
A+ V→C* + D,C* →C + hy
Ushbureaksiyabilanbirvaqtdanurlanishsizyo‘qolishiya’nibo‘lishihammumkin
C*→C
HavotarkibidagiNOnianiqlashdaO₃ danfoydalaniladi.

Xemilyuminessensiyaningintensivligixemilyuminessentreaksiyaningtezligiga (V) bog‘liq:
d (hy) dc
J= . V yoki-----------= 6,02 10²³ -----
dr dr
Butenglamadamutonosiblikkoeffitsentixemolyuminessensiyaningkvantunuminitashkiletadi:  = N₁/ N_o
N_o– shu’lanuvchiningumumiymolekulalarsoni,
 - mutonosiblikkoeffitsentiayrimbiokimyoviyreaksiyalaruchun 1 gayaqinlashadi, ko‘pchilikboshqahollardaubirnechao‘nfoizdanoshmaydi.
Xemilyumitsentreaksiyalarningmexanizmijudamurakkab, ulardakomplekslanish, katalikvaradialreatsiyalarningahamiyatikatta. Xemilyuminessentreaksiyalardanoksidlanish-qaytarilish, komplekslanishreaksiyalarivaqo‘zg‘otilganmolekulalarnio‘rganishdafoydalaniladi. Buusul 10^-10 – 10^-4g/mlmiqdordagimoddalarni 5 mleritmadananiqlashimkoniniberadi.
Kimyoviylyuminessenttahlil- fluorimetriyausulianiqlanuvchimoddauchunetarlidarajadasezgirvatanlovchifotometrikusullarbo‘lmagandaqo‘llaniladi. Metallionlariularningsuvlieritmalaridagifluoressensiyalovchikomplekslarorqaliyokiorganikerituvchilarbilanekstraksiyaqilingandankeyinhamdakristallofosforlarnurlanishiintensivligiyordamidaaniqlanadi.
Lyuminessentusuliningsezgirlikchegarasifotometriktahlilganisbatanpastroqdir. Aniqlanishchegarasi 10-⁵ - 10^-8g/ml.Masalan:berilliyningMorinbilanfluoressensiyalovchibirikmasihattoki 2x10^-9g/ml,berilliyniva 1·10^-11gurannieritilgantuzlardaaniqlashimkoniyatiniberadi.
Yorug‘lik rangimuxitga, ya’nierituvchigabog‘liqbo‘lganko‘plaborganiklyuminessensiyalovchiindikatorlarma’lum.