O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Laboratoriya mashg`ulotlarini o`tkazish uchun zarur asbob-uskunalar:Infraqizil spektroskop, filtr qog‘ozi, varonka, reaktivlar, probirkalar, ko‘rgazmali materiallarlar, skotch, qog‘oz
Laboratoriya jihozlari : Maxsus laboratoriya vositalari bilan jixozlangan xona
IQ- spektroskopiyaningqo‘llanilishi
1. Moddalarnisifatinianiqlashuchun.
Masalan: sintezlanganmoddani, aniqnamunabilansolishtirishorqalianiqlash.
2. Aniqlanuvchimoddafunksionalguruxlariberganspektrchastotaxarakteristikalarigaasoslanib, moddamolekulasituzilishinianiqlash.
3. Intensivlikningkonsentratsiyasigabog‘liqlikchizmasigaasoslanib, farmatsevtikdorivositalarimiqdorinianiqlash.
4. Moddalartarkibidagiatomvamolekulalarningo‘zarota’sirlarini (vodorodbog‘lanish, kordinatsionbog‘lanishkabilarni) o‘rganish.
IK-spektroskopiyadamoddalarnivaqtbirligidamolekuladagiinersiyasianiqlanadi. Moddalaratomlarimassasinibilganholdavaatomlaroraliqmasofalarinivaularningo‘zarobog‘lanishburchaklarinianiqlashimkoniniberadi.
ModdalarniIK-spektrinianiqlashdaIK-spektroskoplaridanfoydalaniladi. Olinganspektrnatijalarigaasoslanibmoddamolekulasidanfunksionalguruxlartebranishlarturlarivabog‘lanishlaraniqlaniladi, xamdamoddastrukturasibelgilanadi. Olinganspektrtahlilima’lumqoidabilanbajarilmasdan,balkigazsuyuqlikxromatografiya,mass-spektroskopiyavaYAMRspektrlarikabiqo‘shimchainformatsiyalargaasoslanibbajariladi.
Masalan: spirtlarniIK-spektrchizmasidaasosiyxarakterlispektr 3700^-smgatengbo‘lib, buspirtlardagi–ONguruxigamoskeladi.
Undantashqari 3350^-smvodorodvakislorodorasidagibog‘lanishspektri, 1200-1000^-smoraliqdauglerodvakislorodoraliqbog‘lanish (-S-O) spektrlarinomoyonbo‘ladi.
Spektralxarakteristikalar 10%danortiqqiymatko‘rsatkichlaribo‘yichaquyidagioraliqlardafunksionalguruxlartekshiriladi.

3600-3100^-sm
3100-2800^-sm
2800-1800^-sm
1800-1400^-sm

So‘ng 10% dankamoraliqko‘rsatkichlari, bundaS-N,-S=S-, S₆N₅O- kabibog‘lanishlarbelgilanadi.

Spektrko‘rsatkichqiymati 1400^-smkamqismidagispektrlarni " barmoqizi" belgilari (otpechatkipalsev) debyuritiladi, xamdama’lumjadvalyordamidaqandaygruppayokibog‘gataalluqliekanianiqlanadi.
Spektrko‘rsatkichi 3600-3100^-smoralig‘idabo‘lsa, NH₂OHguruxiborligidandalolatberadi.
Tebranishto‘lqinuzunligi 3100-2800^-sm, qo‘shimcha1650-1400^-smoraliqlardaspektrchiziqlarhosilqilsa -S-S-bog‘laridanvaularningjoylanishholatlaridandalolatberadi.
2800-1800^-smoralig‘idagispektrlar -S=S, hamda -S=N-bog‘lanishlarigayanakarbonkislotasivaunihosilalariga(ammoniylituzlar) aminokislotalarhamdaalkanlargaxosbo‘-
ladi.
1800-1400^-smoraliqdagihosilbo‘lganspektrlaresabenzolxalqasi, karbonilvakarboksilguruxlari,angidridlar,nitrovanitrozaguruxlar, -S=S- qo‘shbog‘lartebranishlari,-S-N-orasidagideformatsiontebranishlarhaqidama’lumotberadi.
ModdalarniIK-spektrlaribo‘yichaaniqlangandaqo‘llanilganerituvchilarningkimyoviyxususiyatlari,eritmaningfizikxususiyatiga, konsentratsiyagavaxaroratgabog‘liqbo‘lishinie’tibordasaqlashkerak. Bundayko‘rsatkichqiymatlarinio‘zgarishispektrchastotalariningo‘zgarishigasababchibo‘ladi.
Assotsiatsiya, dissotsiatsiya, salvotatsiyahamdaichkisteriokimyoviyo‘zgarishlarmoddaningelektriko‘zgarishlarigasababbo‘ladivaspektrlarda 50^sm-1gachao‘zgarishlarnamoyonbo‘ladi.
SHuninguchunhammavaqtolinganIK-spektrlarstandartmoddaspektrlaribilansolishtiriladivaxulosachiqariladi.