|
Annatatsiya; Mazkur maqolada inklyuziv ta’lim mazmuni yoritiladi. Inklyuziv ta’lim
jarayonida qo‘llanuvchi metodlar tavsifi bayon etiladi.
Kalit so‘zlar: inklyuziv ta’lim, metodlar, maktab, rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan
o‘quvchilar, maxsus metod, umumiy metod.
Ключевые слова: инклюзивное образование, методика, школа, учащиеся с
ограниченными возможностями, специальный метод, общий метод.
Аннатация В данной статье описывается содержание инклюзивного образования.
Описаны методы, используемые в инклюзивном образовании.
Annatatsiya This article discusses the content of inclusive education. The methods used in
inclusive education are described.
Key words: inclusive education, methodology, school, students with disabilities, special
method, general method.
Respublikamiz Hukumati, Birlashgan Millatlar tashkiloti hamda uning bo‘linmalari
tomonidan qabul qilingan kelishuvlarga qo‘shilar ekan, mustaqillikning ilk kunlaridanoq aholining
ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamiga alohida e’tibor qaratgan holda, qator qonunlarda bunday
insonlarning shaxsiy imkoniyatlariga mos tarzdagi sharoitlarni yaratish orqali jamiyatga
uyg‘unlashuvlarini ta’minlashga bel bog‘ladi. O‘zbekiston Respublikasida har bir bolaning yashash,
rivojlanish, ishtirok etish, himoyalanishida teng huquqliligi kafolatlanishi belgilangan. Jumladan,
“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuni, Xalq ta’limi vazirligining “Aqliy va jismoniy
nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarni maxsus ta’lim muassasasidan boshqasiga yoki inklyuziv sharoitlarida
ta’lim olish uchun umumta’lim muassasasiga o‘tkazish to‘g‘risida”gi Nizomi, 2017-2021-yillarda
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
286
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha
Harakatlar
strategiyasi,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-
5270-sonli Farmonida
jamiyatning ajralmas qismi bo‘lgan nogironligi bo‘lgan shaxslarning yashashi,
jumladan,
ularning
barcha bolalar kabi bekamu-ko‘st kamol topishi, ta’lim-tarbiyasi davlat
ahamiyatiga ega bo‘lgan vazifa sifatida qaralib, bu borada hamjamiyat ishtirokchilarining yakdilligi
muhimligi inobatga olingan. O‘rganilgan me’yoriy hujjatlarda nogironlikning oldini olish,
nogironligi bo‘lgan shaxslarni tibbiy, ijtimoiy reabilitatsiya qilish, ularning yashash muhitini
yaxshilash va sog‘lomlashtirish, erta tashxisni yo‘lga qo‘yish, ta’lim-tarbiya berish va korreksion
pedagogik ish olib borish, kasb-hunarga yo‘naltirish, nogironligi bo‘lgan bolalarning sifatli ta’lim
olishlariga erishish, inklyuziv ta’lim uchun qulay muhit yaratish, umumta’lim sharoitida ishlaydigan
mutaxassislarni tayyorlash, mazkur ta’lim turini keng targ‘ib qilish orqali ta’lim sifatiga erishish
masalalari qayd etilgan. So‘nggi yillarda ta’lim sohasida erishilayotgan ijobiy natijalardan biri
sifatida bolaning rivojlanishidagi “o‘zgachalik”ni erta tashxis qilish, uning oqibatlarini aniqlash,
qayta tiklash, mazkur toifaga mansub ilk va erta yoshdagi bolalarga pedagogik yordam ko‘rsatish,
shuningdek, mazkur toifaga mansub bolalarni umumta’lim muassasalariga uyg‘unlashtirish
ta’limimiz diqqat markazida turgan eng dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolayotganini e’tirof
etishimiz lozim. Zero, inklyuziv ta’lim har bir bolaning ta’lim turini tanlashida erkinligi, barcha
qatori teng ravishda bilim olishi, oilada bo‘lishi, o‘z uyi hamda mahallasida kamol topishi
huquqlarini ta’minlashga qaratilgandir. Inklyuziv ta’lim jamiyatni inklyuzivlashtirish,
insonparvarlashtirish borasidagi ilk bosqichdir. Bunday ta’limni rivojlantirish yangi shaklni yaratish
hisoblanmay, balki ta’lim tizimini rejali tarzda sifatli o‘zgartirishni nazarda tutadi. Ya’ni ushbu
ta’lim alohida bolani o‘zgartirish yoki tuzatishni emas, balki o‘quv hamda ijtimoiy muhitni shu
bolaning imkoniyatlariga moslashtirishni ko‘zlaydigan ta’limdir[4,54.]. Boshqacha aytganda, u
ta’limning alohida bir shakli bo‘lmay, o‘zining falsafasi, mazmuni va shart-sharoitlarining har bir
bola imkoniyatlariga moslashuvchanligi, tanlash imkoniyatlarining erkinligi bilan tavsiflanuvchi
ta’limdir. Inklyuziv ta’lim sharoitida o‘qitish jarayonida turli metodlardan foydalaniladi. Bu
metodlar, birinchi navbatda, rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning fiziologik va
psixologik xususiyatlaridan kelib chiqadi. Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni o‘qitish
jarayonida foydalaniladigan metodlarni shartli ravishda ikki guruhga bo‘lamiz: umumiy, maxsus
metodlardan foydalaniladi.
Umumiy metodlarga barcha tipdagi o‘quv muassasalarida o‘qitish jarayonida qo‘llaniladigan
metodlar kiradi. Bunda ommaviy maktablarda o‘qitiladigan barcha fanlarda bu metodlardan
foydalaniladi.Maxsus metodlar inklyuziv ta’lim sharoitida rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni
o‘qitish o‘quv rejasida ko‘zda tutilgan ma’lum bir o‘quv fanini o‘zlashtirish, o‘qitishda
qo‘llaniladigan metodlar tushuniladi. O‘quv materialining ahamiyatli tomonlari va shu o‘quv
materialining rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar tomonidan o‘zlashtirish xususiyatlariga
tayaniladi, muhim metodologik metodlar, o‘qitishning tashkiliy shakllaridan foydalaniladi. Maxsus
metodlar fan asoslarini o‘qitishning ko‘rgazmali metodlari, fan asoslarini o‘qitishning so‘zlashuv
metodlari, fan asoslariga o‘qitishning amaliy metodlariga tavsiflanadi[ 1,56].
Fan asoslarini o‘qitishning ko‘rgazmali metodlari. Kuzatish metodi – atrof-olamni hissiy
bilishning faol shakli bo‘lib, fan va hodisalarning obyektiv faoliyati haqida dastlabki
tasavvurlarni paydo qiladi. U rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning aqliy rivojlanishining
muhim manbayidir. Bu ishga asosiy diqqat rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni o‘qitishning
dastlabki bosqichlarida ajratiladi. Atrof olamni o‘rganish kuzatuv metodidan foydalanish uchun katta
imkoniyatlar ochib beradi.Namoyish metodi – o‘rganilayotgan fanlar, hodisalar bilan hissiy-
ko‘rgazmali tanishtirishdir. Bunda o‘quvchilarda obrazli tasavvurlar shakllanadi. Rivojlanishida
nuqsoni bo‘lgan bolalar maktabida namoyishning turli shakllari (tabiatda mavjud bo‘lgan narsalar
namoyishi, ularning tasviri, kinofilm va diafilmlar ko‘rsatish, sxemalar, jadvallar, xaritalar
ko‘rsatish va hokazolar)dan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
