Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
237 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
Ривожланишда орқада қолишнинг умумий ва махсус қонуниятларини тадқиқ этиш 
ва очиб бериш, коррекцион ишнинг самарадорлигини ошириш ҳамда психологик-
педагогик 
ташхислаш 
жараёнининг 
сифатини 
ошириш 
имконини 
беради. 
Л.С.Виготскийнинг фикрича, ногирон бола бу «нормал ривожланаётган ўз тенгдошларига 
нисбатан фақатгина ривожланишда орқада қолган болагина эмас, балки ривожланиши 
бошқачароқ бўлган бола ҳамдир» [3]. Алоҳида ёндашувни талаб қилувчи ҳар бир боланинг 
бетакрор ва ўзига хос психикаси коррекцион таъсир кўрсатишнинг ҳам индивидуал 
ёндашишни талаб қилади. Боланинг таълим ва тарбиясини қандай ўзига хос йўллар билан 
олиб боришни билиш педагог учун айниқса муҳимдир. Махсус таълимга мухтож бўлган 
болаларга бу каби ижодий ёндашувнинг илк таъсири замонавий чет эл концепцияларида ўз 
аксини топди. Бу концепцияларга кўра коррекцион ёрдам индивидуал дастурлар бўйича 
олиб борилиши лозим. 
Сўнгги йилларда чет элдан бизга кириб келаётган тамойиллардан яна бири бу 
командали баҳолаш тамойилидир. Унга кўра ҳар бир болага якка тартиб ёндашувида бир 
неча соҳа мутахассислари (психоневролог, психолог, дефектолог, логопед, педагог, тор 
соҳа мутахассислар командаси) нинг биргаликда чиқарган хулосасига таяниш талаб 
қилинади [ 4].
Махсус таълим ва тарбияга мухтож бўлган болага ёндашув ундаги мавжуд 
камчиликлардан эмас, балки сақланиб қолган имкониятлар ва функциялардан келиб 
чиқиб, ҳамда уларга таянган ҳолда коррекцион вазифаларни амалга ошириш лозим. 
Бундай ёндашув махсус таълим амалиётида шахсга йўналтирилган коррекцион- 
ривожлантирувчи дастурларни тузиш ва уларни кенг қўлланилиши давр талабидир. 
Л.В. Виготский бола ривожланишида педагогик ва ижтимоий чораларнинг 
устиворлигини алоҳида таъкидлаб ўтган. «Инсоният эртами-кечми кўрликни ҳам, 
карликни ҳам, ақли заифликни ҳам енгиб ўтар. Аммо жамият бу камчиликларни тиббий 
ва биологик томондан кўра, ижтимоий ва педагогик томондан анча аввалроқ енгади» 
[3]
70-йиллардан бошлаб бутун дунёда ривожланишда орқада қолган болаларга 
нисбатан илк таъсир кўрсатиш дастурлари қўлланилди, чунки бундай таъсир қанча эрта 
кўрсатила бошласа, унинг педагогик ва ижтимоий-мослашув самараси шунча юқори 
бўлади. Бола психологик ривожланишининг асосий шарти унинг катталар билан 
мулоқотидир. Чунки боланинг психик ривожланиш фаолиятининг тарихан ишлаб 
чиқилган шакл ва усулларини ўзлаштириб бориш йўли билан амалга ошади. Бу 
ривожланиш ижтимоий-тарихий қонуниятлар таъсирига бўйсунади. Жамиятнинг 
тараққиёт даражаси бола ривожланишининг мазмуни ва болаликнинг давомийлигини 
белгилайди. 
Психик ривожланишнинг ҳаракатлантирувчи куч бу таълимдир. Ривожланиш ва 
таълим бу ҳар хил жараёнлардир. Ривожланиш жараёни ўз-ўзини ҳаракатлантирувчи ички 
қонуниятларга эга. Таълим эса болада инсон учун тарихан тегишли бўлган хусуситяларни 
ривожлантириш жараёнида билим ва таълим олишга бўлган ижтимоий заруратдир. Таълим 
ва ривожланиш бир нарса эмас. Таълим бола ривожланишидаги ички имкониятларни 
аниқлайди ва юзага чиқаради. 
Ҳеч бир функция бошқаларидан ажралган ҳолда ривожланмайди. Унинг ривожи 
бола ёшига ва унинг яшаш муҳитига боғлиқ. Масалан, боланинг илк ёшида онгининг 
марказида идрок этиш, мактабгача ёшида хотира, мактаб ёшида эса тафаккур туради. 
Бошқа психик жараёнлар ҳар бир ёшда киши онгида етакчилик қилган функция 
таъсирида ривожланади.
70-йилларда Россияда ҳам «ривожлантирувчи таълим» концепцияси шаклланди. 
Унинг асосчилари Д.Б.Эльконин [4] ва В.В.Давыдовлар эди. Ушбу назарияга мувофиқ 
таълим субъектлари психик хусусиятларнинг шаклланганлиги ва ривожланиш суръати 

---