Mundarij a I. I o‘quv materiallar (ma’ruza)

2.Iste’mol va sanoatda himoyaviy o‘rab chirmash

Himoyaviy o‘rab - chirmash ikki turga bo‘linadi:

1. 
   iste’moliy, ya’ni himoyaviy o‘rab-chirmashning marketing vazifasini bajarishi, tovarlarning oxirgi iste’molchiga yo‘naltirilganligi;
   
2. 
   logistik operatsiyalarni qulay ta’minlab beruvchi sanoat himoyaviy o‘rab-chirmashi.
   

Iste’moliy himoyaviy o‘rab-chirmash logistik talablarni chetlab o‘tgan holda ishlab chiqarish va sotuvga mo‘ljallangan bo‘ladi. Masalan, yig‘ilgan va sotishga tayyor mototsikllar, ular o‘zlarining sig‘imlari tufayli ombor maydonidan etarlicha foydalanish imkonini bermaydi va ularni saqlash va tashish xarajatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi.

Tayyor mahsulotlar yoki uning ayrim komponentlarini qutilar, qoplar va bochkalar kabi yirik partiyalarga birlashtirish yuklarni qayta ishlash samaradorligiga ta’sir ko‘rsatadi. Bu yuk birliklari sanoat himoyaviy o‘rab-chirmashi deb ataladi. Bir nechta sanoat himoyaviy o‘rab-chirmashini yana ham yirik partiyalarga birlashtirish konteynerlashtirish deb ataladi.

Sanoat himoyaviy o‘rab-chirmashining o‘lchamlari, massasi va mustahkamligi yuklarni tashish talablariga javob berishi kerak. Sanoat himoyaviy o‘rab-chirmashini ishlab chiqishda ularning standart o‘lchamlarda bo‘lishi va o‘lchamlarining cheklanganligi talab etiladi. Bu talablar mahsulotlarni saqlash va tashishda katta samara beradi.

Himoyaviy o‘rab-chirmash fizik bosim va boshqa tashqi ta’sirlarga etarli darajada chidamli bo‘lishi kerak. Bunda himoyaviy o‘rab-chirmash konstruksiyasi va materiali birgalikda mahsulotning etarli darajada saqlanishini ta’minlashi kerak.

Himoyaviy o‘rab-chirmash vositalarini ishlab chiqishga qo‘yiladigan asosiy talablar:

• 
  ko‘p holatlarda mutlaq ishonchli himoyaviy o‘rab-chirmash materiallarini ishlab chiqish juda qimmat turadi;
  
• 
  himoyaviy o‘rab-chirmash konstruksiyasi materiallarining himoyalash xususiyati konstruksiyalash va materiallar bilan birgalikda aniqlanadi.
  

Moddiy oqimlarni iste’molchilarga etkazib berish logistik zanjirida ba’zi hollarda tovarning iste’mol sifati buzilishi mumkin. Tovarlar sifatining buzilishiga olib keladigan asosiy sabablar quyidagilar:

• 
  tashish paytidagi silkinishlar;
  
• 
  yukka tushadigan ortiqcha bosim;
  
• 
  urilishlar;
  
• 
  o‘ramning yirtilishi (elastik o‘ramlarning teshilishi va xokazo).
  

Sanoat himoyaviy o‘rab-chirmashining asosiy maqsadi mahsulotlarni saqlash va tashishda shikastlanishdan himoya qilishdir. Bunga erishish uchun zarur mahsulotning xususiyatiga mos himoyaviy o‘rab-chirmashni to‘g‘ri tanlash zarurdir. Ishonchli himoviy o‘rab-chirmash qimmat bo‘lib, mahsulot va himoyaviy o‘rab-chirmash narxlarining optimal balansini tanlay bilish lozim. Himoyaviy o‘rab-chirmash materialining mustahkamliga ko‘ra, mahsulotlarni saqlash va tashishda tashqi ta’sirlarga va kuchlarga chidamli material tanlanadi.

Mahsulotlar shikastlanishiga atrof-muhit, tashqi tabiiy-iqlim omillar, harorat, namlik va boshqa turli omillar ta’sir ko‘rsatadi. Atrof-muhit ta’siriga tebranish, kuchli bosim, urilish va boshqalar kiradi.

YUk ortish ishlarini manfiy haroratda va qor yoqqanda, tushirish ishlarini esa issiq haroratli joylarda amalga oshirish yuklarning sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. YUqori haroratda ba’zi mahsulotlar erib ketishi, yopishib qolishi, bo‘rtishi va rangini yo‘qotishi, oziq-ovqat mahsulotlari esa iste’molga yaroqsiz holga kelishi mumkin. Aksincha, kuchli sovuq ta’sirida mo‘rt bo‘lib qolishi va yorilishi mumkin.

YUqorida keltirilgan holatlar uchun himoyaviy o‘rab-chirmash materialini to‘g‘ri tanlash mahsulotlarning sifatini saqlashda yordam beradi.