Miliy bayliq statistikasi


Tiykarg`i fondlardin` materialliq-buyim quramin u`yreniwde statistika praktikasinda to`mendegi usil (tasnif) qollaniladi



Download 92 Kb.
bet2/3
Sana30.03.2022
Hajmi92 Kb.
#517201
1   2   3
Bog'liq
15-тема лек

Tiykarg`i fondlardin` materialliq-buyim quramin u`yreniwde statistika praktikasinda to`mendegi usil (tasnif) qollaniladi:



Tiykarg`i fondlar topari

Toparlar qurami

1.

Imaratlar

Zavod, fabrikalar, skladlar, malxanalar, administrativlik basqariw sho`lkemlerinin` imaratlari h.t.b.

2.

Qurilislar (inshootlar)

Ko`pirler, jollar, jer asti jollari, estakadalar, neft basseynleri, suw saqlag`ishlar, drenajlar h.t.b.

3.

Uzatqishlar ha`m o`tkizgish-ler

Elektr tarmaqlari, trubaprovodlar, jap-salmalar h.t.b.

4.

Ju`k mashinalari ha`m a`sbap u`skeneler.

Puw qazanlari, dizellar, generatorlar, elektromatorlar, trubinalar h.t.b.

5.

Jumis mashinalari ha`m u`skeneler

Qurallar, domna ha`m marten pechleri, kombaynlar, ekskovatorlar, (twqmoqlar), agregatlar, kompas-barometr, ta`rezi h.t.b.

6.

Transport qurallari

Elektrovozlar,vagonlar, avtomobiller, paroxod-lar, samoletlar h.t.b.

7.

U`skeneler

Elektr parmalag`ishlar, gayka buriwshi gilt (klyuch) h.t.b.

8.

O`ndiris buyimlari

Jumis stoli, verstaklar, (peshtaxtalar),shkaflar h.t.b.

9.

Xojaliq buyimlari ha`m qurallari

Shkaflar, seyfler, jaziw mashinkalari, nusqa ko`shiriwshi mashinkalar h.t.b.

10.

Jumis islewshi haywanlar ha`m to`l beriwshi haywanlar

Atilar, tu`yeler, eshekler, siyirlar, zatli (parodali) haywanlar, qoylar, shoshqalar h.t.b.

11.

Ko`p jilliq terekler

Miyweli terekler, ko`rkem terekler, botanika bag`lari, tereklikler.

12.

Jerdin` jag`dayin jaqsilaw ushin ajiratilg`an investi-tsiyalar.

Jerdi qaziw, tazalaw, tekislew, jerdi (twnka) ha`m taslardan tazalaw, suw sag`lag`ishlardi tazalaw h.t.b.

13.

Basqa ha`r qiyli o`ndiris fondlari.

Kitapxana fondlari, muzey eksponantlari, haywanat bag`larindag`i haywanat du`n`yasi, ko`rpe-tu`sek buyimlari, dekoratsiya, mebel` h.t.b.

Aylanba fondlar tiykarg`i o`ndiris fondlarinin` shama menen 19-20% in quraydi. Aylanba fondlar jil dawaminda bir neshe ma`rte aylaniwi mu`mkin ha`m o`z ha`reketi barisinda paydalaniwdag`i aylanba fondlar menen baylanisli boladi. Paydalaniwdag`i (muomala) fondlar bir ret aylaniw na`tiyjesinde pul formasina o`tedi ha`m sonin` na`tiyjesinde aylanba ha`m paydalaniwdag`i fondlarg`a sarplang`an qarjilar aylanba qurallarina aylanadi. Demek aylanba qurallar – o`ndiris aylanba fondlari ha`m paydalaniwdag`i aylanba fondlardan ibarat boladi.


O`ndiris aylanba fondlari qurami:
- skladlardag`i o`ndiris zapaslari;
- tamamlanbag`an o`ndiris ha`m sol ka`rxana islep shig`arg`an yarim fabrikatlar;
- kelesi qa`rejetlerge arnalg`an qarjilar.
Paydalaniwdag`i aylanba fondlar qurami:
- skladlardag`i tayar o`nimler;
- joldag`i tayar o`nimler;
- esap betlerinlegi qarjilar;
- debitorliq qarizlar;
- pul qurallari.
Xaliqtin` jeke mu`lki MB bolip esaplanama? Xaliqtin` mal-mu`lki olardin` turmis da`rejesin sa`wlelendiriwshi tiykarg`i ko`rsetkish bolip tabiladi. MB quramina uzaq mu`ddet xizmet qiliwshi to`mendegi tutiniw buyimlari kiredi: mebel`, transport qurallari, muzlatqishlar, gilemler, kiyim-kenshekler, tu`rli qimbat baha tag`inshaqlar, u`y-jay buyimlari (televizor, magnitofon, videokamera, fotoapparat, videomagnitofon h.t.b).
Turaq jaylar xaliqtin` u`y buyimlari bahasina qosilmaydi. Olar o`ndirislik emes tiykarg`i fondlar quramina kiritiledi. Bu`gingi ku`nde xaliqtin` jeke mu`lki MB tin` 20% ten artiqirag`in quraydi. Jeke mu`lkten shirketlik (xususiy) mu`lkti ayira biliw lazim. Eger jeke mu`lk individual paydalaniwg`a arnalg`an bolip, da`ramat tabiwg`a qaratilmag`an bolsa, shirketlik mu`lk da`ramat tabiwg`a qaratilg`an boladi. Ma`selen, jen`il avtomashina, ol shan`araq mu`ta`jligi ushin paydalanilsa jeke mu`lk, al eger jolawshi ha`m ju`k tasip da`ramat tabilsa shirketlik mu`lk boladi.
Milliy bayliq jaratiliwi ta`repten eki bo`lekten ibarat boladi: toplang`an bayliq ha`m ta`biyiy bayliq.
Toplang`an bayliq – bul tiykarg`i ha`m aylanba fondlar, xaliqtin` jeke mu`lki siyaqli insan miyneti arqasinda jaratilg`an bayliqlar.
Ta`biyiy bayliq – bul jer, suw, jer asti ha`m u`sti bayliqlari bolip tabiladi. Olardi insan jaratpag`an, olar ta`biyat ina`mi. Biraq olar bayliq sipatinda insan ma`pleri jolinda isletiliwi miynetsiz bolmaydi. Sol ta`repten alip qarag`anda ta`biyattag`i resurslar ja`miyettin` potentsial baylig`i bolip esaplanadi. Olar miynet quralinad isletilgen real bayliqqa aylanadi. Ta`biyiy bayliqtin` a`ne sol bo`legi milliy bayliqqa qosiladi.
Orayliq Aziya boyinsha gaz kondensati zapaslarinin` 74%, nefttin` 31%, ta`biyiy gazdin` 40%, ko`mirdin` 55% respublikamiz u`lesine tuwra keledi. Altin zapaslari boyinsha respublikamiz du`n`yada to`rtinshi orinda, oni qazip aliw boyinsha jetinshi orinda turadi.
Qayta payda etiliwi yamasa etilmewi ta`repinen ta`biyiy bayliqlar eki tu`rde boladi: tiklenetug`in ha`m tiklenbeytug`in. Tiklenetug`in ta`biyiy resurslarg`a o`simlik ha`m haywanat du`n`yasi bayliqlari, sonin` menen birge jer asti qatlamindag`i ayirim shu`kindi zatlar (duzlar) da kiredi. Bular insan miyneti arqasinda qayta payda etiledi. Bul resurslardin` tikleniw da`wiri ha`r tu`rli bolip 10-15 jildan 300-600 jallarg`a shekem boliwi mu`mkin.
Tiklenbeytug`in ta`biyiy resurslarg`a jer astindag`i neft, tas ko`mir ha`m basqa da ko`plegen paydali qazilmalar kiredi. Olardi qazip aliw ha`m isletiw bar bolg`an resurslardin` joq bolip ketiwine alip keledi. Bul bayliqlar qayta tiklenbeydi, olardi qaytadan payda etiw ha`zirshe ja`miyettin` qolinan kelmeydi.
Statistika a`meliyatinda MB ko`lemin, quramin, dinamikasin ha`m odan paydalaniw da`rejesin sipatlawshi to`mendegi ko`rsetkishler paydalaniladi:
- MBtin` ko`lemi ha`m qurami ko`rsetkishleri;
- MBtin` dinamikasi ko`rsetkishleri;
- MBdan paydalaniw ko`rsetkishleri;
- MBtin` (nobudgorchiligini) sipatlawshi ko`rsetkishler;
- Qorshap turg`an a`tirap ha`m ta`biyat (muhofazasini) sipatlawshi ko`rsetkishler.
Milliy bayliqtin` o`zgeriwin uliwmaliq (agregat) indekslar tiykarinda esaplaw mu`mkin:
IMB = qopo /q1p0 ;
Bul jerde q, q1 - ag`imdag`i ha`m bazis da`wirdegi milliy bayliq elementlerinin` ko`lemi, (mug`dari sani), p0 –elementlerdin` o`zgermeli bahasi.



Download 92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish