Меҳнат иқтисодиёти

Mehnat bozoridagi talab va taklif

Aholining ishga bo‘lgan talabining demografik omili. Aholining qayta tiklanishi, ya’ni takror ishlab chiqarilishidan ibarat demografik jarayonlar uning ish o‘rinlariga bo‘lgan talabini shakllantirishning bamisoli tabiiy negizini tashkil etadi. Mazkur jihatni tadqiq qilishda aholining yosh-jins tuzilishi markaziy o‘rin egallaydi, u mehnatni taklif qilishdagi miqdor va sifat o‘zgarishlarining negizidir. Aholining ayrim yosh-jins guruhlarining etarli darajada barqaror kasb-tarmoq yo‘nalishlari va afzal ko‘radigan tomonlari bor. Erkaklar xususan, yoshroq vaqtlarida moliya, savdo- sotiq, sanoat sohalarida ishlashga ko‘proq moyil bo‘ladilar. Ayollar ko‘proq kundalik uy-ro‘zg‘or ishlarining davomi bo‘lgan xizmat ko‘rsatish sohasi, savdo va umumiy ovqatlanish, ta’lim tizimi va sog‘liqni saqlash sohalarida ishlashga intiladilar.
Taraqqiyotning hozirgi bosqichida ishchi kuchini taklif qilish aholining mehnat faolligiga hal qiluvchi darajada bog‘liqdir. Umuman olganda, O‘zbekistonda ishchi kuchini taklif qilish ancha yuqori bo‘lib, iqtisodiy jihatdan faol aholining ulushi (ish bilan band va ish qidirayotgan aholi) mehnat resurslari umumiy sonining 71,0 %ga etadi. Ish bilan bandlik va mehnat bozorining ahvolini yanada isloh qilish nuqtai nazaridan ijtimoiy faol aholi tarkibining taxminan 47,0 %ni ayollar, 14,0 %ni 25 yoshgacha bo‘lgan yoshlar va 14,0 %ni pensiya olish arafasidagi va pensiya yoshidagi kishilar tashkil etishini hisobga olish muhimdir.
Bu guruhlar iqtisodiy jihatdan faol aholining shunday qismini tashkil etadiki, u muayyan iqtisodiy vaziyat ta’siri ostida mamlakat iqtisodiyotida ishtirok etishini o‘zgartirishi mumkin. Bu iqtisodiy jihatdan faol aholi chetki ikki guruhining mutlaq
ko‘pchilik qismini ishsizlar tashkil etadi. Iqtisodiy jihatdan faol aholining 55,0 %ga yaqinini 30-49 yoshgacha bo‘lgan kishilar tashkil etadi, ularning ko‘pchiligi yuksak darajada ishchanligi, kasb mahorati, barqaror kasbiy va hayotiy qiziqishlari bilan ajralib turadi.
Iqtisodiy jihatdan faol aholining yosh-jins tarkibi yaqin 2-3 yil ichida yaqin o‘tmishda ota-bobolarimiz, buvi-momolarimiz orasida hunarmandlik va kasanachilik mehnati keng tarqalgan bo‘lib, ular o‘z kasbkorlarining haqiqiy ustalari va chevarlari bo‘lganlar. Bu bilan aholi o‘rtasida milliy an’analarimiz asosida o‘ziga xos ish bilan bandlik tizimi vujudga kelgan. Ishsizlikka barham berish va barqaror daromad olish yo‘llari qidirilgan.
Kasanachilik mehnati turlari qatoriga shiddat bilan kirib kelayotgan qayta ishlash va elektron sanoati, telekommunikatsiya, servis hamda xizmat ko‘rsatish tarmoqlari yumushlari ham hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida, shubhasiz, sanoat korxonalari ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirishda muhim o‘rin tutib, iqtisodiyot rivojiga salmoqli ulush qo‘shmoqda. Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun kichik tadbirkorlik va xususiy korxonalarning o‘rni beqiyosdir.

5.