|
Demosfen (384-322). Umrini ona Vatanining gullab yashnashiga bag’ishlagan davlat arbobi va mashhur notiq Demosfen eramizdan oldingi 384-yili Afinada o’ziga to’q oilada dunyoga keldi.
Bo’lajak notiq besh yoshga to’lganda otasidan ajraladi. Demosfen bilan singlisiga otadan katta meros qoladi. Bolalarning tarbiyasi va meros vaqtincha tog’asiga topshiriladi. Tog’a esa barcha boyliklarni qo’lga kiritib olgach, bolalarning tarbiyasi bilan qiziqmaydi. Demosfen voyaga yetgach, tog’asi unga boylikning faqat bir qismini berib aldaydi. Demosfen tog’asidan mol-mulkning qolganini yaxshilik bilan qaytarib berishini so’raydi. Biroq tog’asi bundan bosh tortgandan keyin, u qolgan merosni sud orqali o’ndirib olishga qaror qiladi. Sudda muvaffaqiyat qozonish uchun Afina davlati qonunlarini yaxshi bilish, shu bilan birga ravon so’zlash, da’vosining to’g’riligiga kishilarni ishontirish kerak edi. SHu sababli Demosfen notiqlik san’atini o’rganish uchun o’z davrida meros ishlari bo’yicha mashhur bo’lgan advokat Isey maktabida ta’lim olishga majbur bo’ladi. U to’rt yil davomida qunt bilan o’qiydi va bu davrda ko’pgina yozuvchilarning asarlari bilan tanishib chiqadi. Ayniqsa, mashhur tarixchi Fukudid va faylasuf Platonning tanlangan asarlarini puxta o’rganadi. Bo’lajak notiq Fukudid asarlarini sakkiz marotaba qayta ko’chirib yozishi natijasida ularni deyarli yoddan o’zlashtirdi.
Demosfen o’qishni tugatgach, vosiylari bilan sudlashadi va bu sud jarayoni besh yil davom etadi. Bir necha yil surunkasiga bo’lgan kurash bo’lajak notiq xarakterining toblanishida, bir so’zli va matonatli bo’lishida katta rol o’ynaydi.
Nihoyat, uzoq muddatli tinimsiz mashqlardan so’ng, Demosfen o’z maqsadiga erishadi: mashhur notiq bo’lib yetishadi. Ammo, shunga qaramay, u hyech qachon tayyorgarliksiz nutq so’zlamas, oldindan yozib qo’yilgan matnni yodlab olar, natijada uning har bir so’zi puxta va jozibali bo’lardiki, bu faqat mashaqqatli mehnat samarasi edi.
Demosfenning notiqlik faoliyatidagi ikkinchi imtihon–uning o’z davrining mashhur notiqlaridan bo’lgan Esxil o’rtasida bo’lib o’tgan sud jarayoni b¢ldi. Ushbu sud notiqning yakkama-yakka olishuviga aylanib ketadi. Demosfenning Esxil ustidan qozonilgan g’alabasi faqat uning g’alabasigina bo’lmasdan, balki Afina va butun Gresiya vatanparvarlarining tantanasi ham edi. Suddagi muvaffaqiyatidan so’ng Demosfenning davlat oldidagi obro’si yanada oshadi.
Sitseron (103-43). Mark Tulliy Sitseron eramizdan oldingi 103-yilda Rimdan uzoq bo’lmagan Arpina shahrida badavlat oilada dunyoga keladi. Sitseron u yerda yunon murabbiylari qo’lida tahsil ko’radi, yunon tili va adabiyotini mukammal egallagach, Yunonistonning mashhur so’z ustalari Lisiniy Krass va Mark Antoniy kabi notiqlardan so’z san’atining nozik sir-asrorlarini o’rganadi, ularning ajoyib nutqlarini tinglaydi. Ayni chog’da u notiqlarning turli mimika va harakatlar bilan so’zlayotganini ko’rib, notiq bo’lish uchun aktyorlikdan xabardor bo’lish kerak ekan, degan xulosaga keladi.
Shuning uchun Ezop va Rossiy kabi o’z davrining mashhur aktyorlaridan saboq oladi. Sitseron uzoq tayyorgarlikdan so’ng, 25 yoshida birinchi marotaba xalq oldida nutq so’zlashga jur’at etadi. U avval grajdanlik, so’ngra jinoiy ish jarayoni bo’yicha gapiradi. Shuningdek, u ritorika va falsafa fanlaridan mukammalroq nazariy bilim olish maqsadida zamonasining buyuk notiqlaridan hisoblangan Antio Askalonskiydan ta’lim oladi, mashhur so’z ustalaridan o’rganish niyatida Kichik Osiyoning bir qancha shaharlarini kezib chiqadi. U ancha vaqtgacha nutq so’zlashda yangi usullar qidiradi. Nihoyat Osiyo va Attika usullari omuxtasidan iborat bo’lgan yangi bir uslub kashf etadi.
Ayni chog’da u nutq nazariyasi ustida tinimsiz ijod qila boshlaydi. Oradan ko’p o’tmay, mashaqqatli mehnat samarasi sifatida uch kitobdan iborat “Notiqlar haqida” nomli asari dunyoga keladi. Mazkur asar dialog shaklida yozilgan bo’lib, mashhur notiqlarning ijtimoiy va siyosiy nutqlari, ularning notiqlik san’ati hamda bu san’atning eng mayda-chuyda masalalaridan tortib siyosiy muammolarigacha bo’lgan qimmatli fikr-mulohazalarni o’z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
