Maktabgacha ta’limda nutq madaniyati” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Nutq madaniyatining shakllanishi va rivoj topishi.

Antik davrdagi nutq madaniyati va notiqlik san’atining eng qadimiy (miloddan avvalgi) sarchashmalari haqida deyarli hech bir yozma ma’lumot qoagan deb qaralgan taqdirda ham, ba’zi bir manbalarda oz bo’lsa–da, ma’lumotlar uchraydi. Masalan, notiqlik san’ati haqidagi ilk ma’lumotlarni faqatgina milloddan oldingi asarlardan Gommerning “Illiada” va “Odisseya” dostonlarida uchratish mumkin. Gommer dostonlari ma’lumotiga qaraganda qadimgi Yunoniston tuprog’ida eramizdan avvalgi davrlarda Nahon Estor, Menelay, Odissey, Axil kabi bir talay mashhur notiqlar bo’lganlar. Shuning uchun ham keyinchalik ko’hna Yunoniston jahon notiqlik san’atining Aristotel, Demosfen, Platon, Sokrat kabi yirik namoyondalarini yetkazib berdi.

Shuningdek, nutq madaniyati haqidagi ta’limot qadimgi Rim va Afinada shakllangan bo’lsa ham, unga qadar Misrda, Assuriyada, Vavilion, Xitoy va Hindiston mamlakatlarida paydo bo’lganligi tarixiy manbalardagi ma’lumotlardan ma’lum. Bu davrlarda davlatlarning yuzaga kelishida, davlat va jamiyatni boshqaruvida mohir yo’lboshchilarning, buyuk arboblarning o’rni muhim ahamiyat kasb etgan. Jamiyatda kishilar o’rtasidagi turli munosabatlarni hal etishda, ommani o’ziga jalb qilishda, ergashtirishda ular yuksak darajada kuch–qudrat egasi bo’lishi bilan birgalikda sarkardalik qobiliyati, istedodli bilim sohibi, shuningdek, avvalo, o’ta notiqligi, so’zga chechanligi bilan ajralib turgan. Qadimgi paytlarda davlat arboblarining obro’–e’tibori va yuqori lavozimlarga ko’tarilishi ularning notiqlik mohoratiga ham bog’liq bo’lgan. Notiqlik san’ati sarkardalik mahorati bilan barobar darajada ulug’langan. Bu ikki san’atni mukammal egallagan kishilargina yuqori lavozimlarga saylanganlar.

Umuman yetuk inson bo’lishi uchun, albatta, notiqlik san’atini egallash shart qilib qo’yilgan. Yunon notig’i Demosfen va Rim notiqlari Stseron, Kvintilian, Aristotel kabi nazariyotchilarning hayotlari bunga misoldir.Ular kishilik jamiyatida ritorika va notiqlik san’atining o’ziga xos maktabini yaratdilar. Stseronning “Notiqlik haqida” “Notiq”, “Brut” asarlari, Mark Fabiy Kvintilianning “Notiq bilimi haqida”, Aristotelning “Ritorika” kabi asarlari ham qadimgi Rimda madaniy nutq, notiqlik nazariyasi rivojlanishida muhim rol o’ynagan.