Iqtisodiy statistika

3-§. Aholi tarkibi statistikasi


Aholining yoshi va jinsi bo'yicha tarkibi muhim demo- grafik tasnifi bo‘lib hisoblanadi. Mamlakat aholisining yoshi va jinsi bo‘yicha tarkibi har kalendar yilning boshida, aholi soni aniqlangach hisoblanadi. Hisoblash, aholisi 100 ming- dan ortiq bo‘lgan shaharlar va viloyatlar bo'yicha amalga oshiriladi.
Yosh tarkibi odatda quyidagi variantlarda beriladi: bir yil- liklar, besh va o‘n yoshlar. Mehnatga layoqatli yoshdan ki- chik bo'lganlar, mehnat yoshidagilar va m ehnat yoshidan o ‘tganlar guruhlari bir-biridan ajratiladi.
O datda bunday guruhlashga qo‘shimcha sifatida maxsus grafiklar-jinsi-yoshi piramidalari tuziladi. Ular yosh tarkibini ko‘rinarli ravishda qayta ishlab chiqadilar, ularni demografi- yasi zonalarini aniqlaydilar.
Aholining o ‘rtacha yoshi arifmetik formula bo‘yicha aniqlanadi:
V=SVi x A;: SAi
bunda, Aj — i— yoshdagi aholi soni; Vj — yosh ko‘rsatkichi;
SVj x Aj — odam — yilning umumiy soni — m a’lum yoshdagi odam sonini shu yoshga ko‘paytmasi;
S A j — aholining umumiy soni.


85
+ 80-84
75-79

70-74

65-69

60-64

55-59

50-54

45-49

40-44

35-39

30-34

25-29

20-24

15-19

10-14

5-9

0-4

0 ‘zbekiston aholisi tarkibini o‘ziga xos xususiyatlari shun- dan iboratki, unda yoshlar (16 yoshgacha) va nafaqaxo'lar (60 yoshdan yuqori) salmog'i yuqori. 60 yoshdan so'ng esa umumiy aholi sonida ayollar salmog‘i yuqoriroq.
Aholi sonini yoshi bo'yicha guaihlarga ko'paytirib ham hisoblash mumkin. U holda yoshi kattaligi (Vi) sifatida yosh in- tervalining o'rtasi olinadi. Masalan, «А» tuman aholisining yo­ shi bo'yicha soni berilgan. Aholining o'rtacha yoshini hisoblash lozim bo'lsin.