Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

Pul  tizimi
  –  mamlakatda  pul  muomalasini  tashkil  etish  shakli.  Pul  tizimining 
unsurlari:  pul  birligi,  naqd  pulni  emissiya  qilish  tartibi  va  turlari,  pul  oborotini  tashkil 
etish,  pul  zaxiralarini  tashkil  etish,  yaroqsiz  pullarni  yo’qotish,  kurslar  va  almashtirish 
jarayonlari, chetdan valyutaning kirib kelishi  va chiqib ketishi muolajasi, pul kupyuralari 
mavjudligi  va  h.k.  Respublikada  pul  tizimining  xuquqiy  asosi  quyidagi  qonunlarda 
o’rnatilgan:  “O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy  Banki  to’g’risidagi  Qonun”; 
“O’zbekiston  Respublikasi  pul  tizimi  haqidagi  Qonun”;  “Naqd  pul  muomalasini 
takomillashtirish va bankdan tashqari oborotlarni qisqartirish bo’yicha qo’shimcha chora 
tadbirlar haqida”gi Prezident farmoni va boshqalar. 
 
O’zbekistonda  pul  muomalasini  tashkil  etish  va  u  bilan  bog’liq  asosiy  me’yoriy 
xujjatlarni  ishlab  chiqish  pul-kredit  organlari  bo’lgan  markaziy  bank  va  moliya 
vazirligiga  yuklatilgan.  Xalqaro  miqyosda  pul  muomalasini  tashkil  qilish  va 
ma’lumotlarni  chop  qilish  bilan  BMTning  statistik  komissiyasi,  iqtisodiy  hamkorlik  va 
rivojlanish tashkiloti (IXRT)  va xalqaro valyuta  fondi  (HVF)  shug’ullanadi.  Respublika 
xukumati  va  moliya  institutlari  xuquiy  xujjatlar  bilan  birga  pul-kredit  (ayrim  paytlar 
monetar  yoki  pul)  siyosatini  ham  ishlab  chiqishadi.  Pul-kredit  siyosatini  keng  va  tor 
ma’nolarda ko’rib chiqish mumkin. Keng ma’noda pul-kredit siyosatining funktsiyasi pul 
reformasini  o’tkazish,  naqd  pul  belgilarini  emissiya  qilish  yoki  xukumatning  qarzdorlik 
majburiyatlarini  chiqarish.  Tor  ma’noda  esa  pul  muomalasiga  bilvosita  ta’sir  o’tkazish 
tushuniladi.  Bu  holatda  3ta  asosiy  instrumentdan  foydalaniladi:  hisob  stavkasi  foizining 
o’zgarishi;  tijorat  banklarining  majburiy  zaxiralarini  va  iqtisodiy  normativlarining 
o’zgarishi; qayta moliyalashtirish xajmi. 
 
Pul  islohoti
  –  pul  muomalasini  tartibga  solish  va  mustaxkamlash  maqsadida  pul 
tizimini to’liq yoki qisman o’zgartirishni ifodalaydi. Pul islohotlari juda ko’p o’tkazilgan. 

---

 
62 
Lekin  ularni  o’tkazish  maqsadi  va  metodi  o’sha  vaqtdagi  iqtisodiy  holatga  bog’liq 
bo’lishi kerak. 
 
Pul  tizimini  optimal  tashkil  etish,  pul  islohotlarini  oqilona  o’tkazish,  pul 
muomalasi  bo’yicha  huquqiy-me’yoriy  xujjatlarni  yaratish  uchun  pul  tizimi  va  pul 
muomalasining  hozirgi  holati  haqida  tasavvurga  ega  bo’lish  kerak.  Tasavvurga  ega 
bo’lish  uchun  ularni  aniq  va  o’z  vaqtida  hisoblangan  parametrlari  zarur.  Parametrlarni 
hisoblash bilan statistika shug’ullanadi.  
 
Pul  bozoridagi  operatsiya  va  bitimlarning  samaradorligini  xarakterlovchi 
ko’rsatkichlarni  hisoblashni  va  tahlil  qilishni  o’rgatuvchi  metodlar  yig’indisi  pul 
muomalasi statistikasining