|
mln.so’m
Bu hisoblangan ma’lumotlar asosida qoplash rejasini tuzamiz. Qoplash rejasi
quyidagi jadvalda o’z ifodasini topadi.
43
Kreditni qoplash rejasi, mln.so’m
Yillar
Yil boshidagi
qoldiq (D)
Yillik badal
summasi (R)
Foizlar bo’yicha
to’lovlar (i)
Muddatli to’lovlar
summasi (V)
1
2
3
4
5(3+4)
1
2
3
4
5
250
200
150
100
50
50
50
50
50
50
50
40
30
20
10
100
90
80
70
60
Misol.
Bank 5 yilga 6% bilan 40 mln.so’mlik kredit berdi. Kontrakt bo’yicha
kreditning qoplanishi teng muddatli to’lovlarda (asosiy qarz va foizlarni o’ziga
birlashtiruvchi) amalga oshirilishi ko’zda tutilgan. Foizlar ustamasi yil oxirida yoziladi.
Qoplash planini tuzing.
Mavjud parametrlarni yozib olsak: D = 40 mln.so’m; n = 5 yil; i = 0,06; m = 1.
Muddatli to’lovlar summasi (birinchi yil uchun) teng:
сўм
млн
V
.
4960
,
9
1
06
,
1
06
,
1
06
,
0
1
)
06
,
0
1
(
)
06
,
0
1
(
06
,
0
40
5
5
5
5
Foiz summasi:
i
= 40 · 0,06 = 2,4
mln.so’m.
Badal razmeri
R = V – i
= 9,4960 – 2,4 = 7,096
mln.so’m
.
Muddatli to’lovlar summasi keyingi yillar uchun hisoblanmaydi, chunki u ma’lum
(V=9,4960). Qolgan xadlar (
i va R
) keyingi yillar uchun aniqlanadi. Masalan,
i
2
=32,904(40 – 7,096)·0,06=1,9742; R
2
=9,4960 – 1,9742=7,5218 mln.so’m va h.k.
Kreditni qoplash rejasi, mln.so’m.
Ayrim hollarda imtiyozli kredit va qarzlar beriladi. Tushunarli, bu usulda kreditor
ancha narsani yo’qotadi. Mana shu shartli yo’qotish moliya bozorida grant-element deb
ataladi. Grant-element mutloq va nisbiy miqdor shaklida hisoblanadi.
Grant-elementni mutloq miqdori qarzning nominal qiymati va bozor stavkasida
hisoblangan qarzni qoplash bo’yicha to’lovlarning hozirgi qiymatini farqi bilan
aniqlanadi:
,
K
D
W
M
bu erda
W
– grant-elementning mutloq miqdori;
D
– asosiy qarz summasi;
K
– kredit
bozorini real stavkasi bilan hisoblangan qarz qoplash bo’yicha tushadigan to’lovlarning
hozirgi qiymati.
Nisbiy grant-element teng:
Yillar
Yil boshidagi
qoldiq
Foizlar o’lovlari
summasi
Qoplangan qarz
summasi
Muddatli
to’lovlar
1
2
3
4=5–3
5
1
2
3
4
5
40.0000
32.9040
25.2822
17.4091
8.9576
2.4000
1.9742
1.5229
1.0445
0.5375
7.0960
7.5218
7.9731
8.4515
8.9585
9.4960
9.4960
9.4960
9.4960
9.4960
44
D
K
D
W
H
1
Qarz
n
yilga berilgan va foizlarni imtiyozli stavka (
q
)da to’lash ko’zda tutilgan.
Pul bozorida muddati va miqdori bo’yicha shunga o’xshash qarzlar
i
– stavka bilan
beriladi. Bu sharoitda muddatli to’lov teng:
Y = D /
a
n;q
keltirilgan qiymat esa teng
Ya
n;i
. Natijada
W = D –
Ya
n;i
= D
q
n
i
n
a
a
;
;
1
q
n
i
n
a
a
H
;
;
1
Bu erda
a
n;i
,
a
n;q
–
i
va
q
foiz stavkalari uchun hisoblangan (
i>q
) doimiy yillik
rentalarni keltirilgan qiymati (postnumerando).
Misol.
3,8 foiz bilan 10 yilga 10 mln.so’mlik imtiyozli qarz berilgan. Qarzni teng
muddatli to’lovlar bilan qoplash ko’zda tutilgan. Ma’lumki, bunday muddatli qarz uchun
odatda bozor stavkasi 8%.
1809
,
0
038
,
1
1
038
,
0
71008
,
6
1
1
10
8
,
3
;
10
8
;
10
a
a
H
сўм
млн
W
.
809
,
1
1809
,
0
0
,
10
Imtiyozli davrning mavjudligi grant-elementni ko’paytiradi. Agarda imtiyozli
davrda qarzdor foiz to’lasa, qarz bo’yicha keltirilgan qiymat ikki elementni yig’indisi
shaklida hisoblanadi – imtiyozli davrdagi foiz to’lovlarini keltirilgan qiymati va qolgan
vaqtdagi muddatli to’lov. Shunday qilib:
L
i
L
n
i
L
q
r
a
Y
a
D
H
;
;
Bu erda:
n-L –
qarz qoplash davrining uzunligi;
L
– imtiyozli davrning uzunligi.
i
L
L
q
L
n
L
n
a
r
a
a
асосида
D
K
D
W
H
;
;
i
;
1
1
Muddatli to’lovlar imtiyozli qarzlarni boshqa variantlarida ham hisoblaniladi.
Masalan, ustama yoziladi, lekin to’lanmaydi; foizsiz qarz berishda va h.k.
Qarzdorning moliyaviy holati juda yomonlashsa qarz summasi restrukturizatsiya
qilinadi. Restrukturizatsiya deganda, qarzni qoplash bo’yicha amaldagi majburiyatlari
qayta ko’rib chiqishga tushuniladi. Qarzdor uchun barchasidan ko’ra mablag’ning bir
qismini yo’qotgan yaxshi.
Restrukturizatsiya qilishda turli usullar ishlatilishi mumkin, ulardan asosiylari
quyidagilar: a) qarz summasini to’g’ridan-to’g’ri kamaytirish; b) foiz stavkasi razmerini
pasaytirish; v) foizlarni to’lash muddati va tartibini hamda asosiy qarzni qoplash
summasini qayta ko’rish.
Uzoq muddatli qarzlar ipoteka ssudasi shaklida ham berilishi mumkin. Ipoteka bir
qancha turlarga bo’linadi. Ular qarzni qoplash metodi bilan bir-biridan farq qiladi. Biroq
moliya bozorida, ipotekani asosan namunaviy varianti qo’llaniladi – qarzdor ko’chmas
mulkni kafolatga qo’yib, kreditordan qandaydir summani qarzga oladi va uni foizlar va
45
badallar bilan qoplab boradi.
Moliya bozorida ipotekani turli modifikatsiyalari qo’llanilishi mumkin. Masalan,
to’lovlarning oshib borishi sharoitidagi ssudalar; imtiyozli davrli ssuda; foiz stavkalari
davrlarda o’zgarib turuvchi ssudalar; o’zgaruvchan foiz stavkalari bilan ipoteka. Bularni
tahlil qilishdan asosiy maqsad, ular bo’yicha qarzni qoplash rejasini tuzishdir. Bu
muammoga biz yuqorida batafsil to’xtaldik.
Do'stlaringiz bilan baham: |
