Bog'liq O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi
(issiqlik) va shamol bosimi ta’sirida kiradi. Gravitatsion bosim sovuq va issiq havoning solishtirma og’irliklaridagi farq natijasida yuzaga keladi. Barcha ishlab chiqarish binolarining havosini tozalab turish tabiiy va mexanik shamollatish usullari yordamida amalga oshiriladi. Buning uchun binoni loyihalanayotganda derezalar va devorlarda derazachalar, ventilyatsiya kanallari, quvurlar, derazalar, eshiklar o’rnatiladi. Ularning hajmi, binoning umumiy hajmiga nisbatan 2% ni tashkil qilishi kerak. Agar tabiiy ventilyatsiyaning samarasi kam bo’lsa binoning ichki havosini tozalash maqsadida mexanik ventilyatsiyadan foydalaniladi. Ventilyatsiya tizimiga belgilangan tartib asosida xizmat ko’rsatib turishi lozim. Kutilmaganda ventilyatsiya tizimi nosoz bo’lib qolsa texnologik jarayonlarda turli xil gazlar, tutunlar, changlar, issiqlik va suv bug’lari belgilangan miqdordan oshib ketib, ishchi-xodimlarni zaharlashi mumkin. Shu sababli uning samarali ishlashini tez-tez tekshirib turish lozim. Ventilyatsiya qurilmalarining samarali ishlashi binolar ichidagi havoning harakati, harorati, havo namligi va uning ifloslanish darajasi o’lchangandan keyin aniqlanadi. O’lchash uchun havoning 50 harakati 0,5 m/s gacha bo’lgan joylarda katotermometrlardan, 0,3-1,0 m/s gacha bo’gan hollarda parrakli anemometrlar va 20 m/s gacha bo’lganda kosachali anemometrlardan va UG-2 gazoanalizatorlaridan foydalaniladi. Ventilyatsion qurilmaning haqiqiy ish unumi (L h , m 3 /soat) havo harorat tezligining (V h , m/s) havo o’tish yo’li ko’ndalang kesimi maydoniga (F h , m 2 ) ko’paytmasiga teng: ххх L • 3600F •V Havo o’tish yo’lidan o’tayotgan havo tezligining changlar va suyuqliklar bug’i bilan to’lmagan paytini anemometrlar yordamida aniqlashimiz mumkin. Havo tezligi anemometrlarga kelayotgan havo oqimi ta’siri orqali aniqlanadi. Shuning uchun ham xaqiqiy o’lchashlar uchun pnevmatik quvurchalardan (MIOT) va mikronometr (SAGI) lardan foydalaniladi. Asosan ventilyatsiyaning xizmati havoni kondensatsiyalashdan iboratdir. Kondensatsiya qurilmasi yordamida binoning ichiga va ish joylariga tozalangan havo kerakli tezlikda ma’lum darajada harorat va namlik bilan kirib keladi. Bularning barchasini avtomatik usulda sozlash mumkin. Ayniqsa janubiy hududlarda iqlimni issiqligi tufayli, havoning nisbiy namligi 40-50% gacha kamayishi qishloq xo’jaligi texnikalarida ish sharoitlarini ancha og’irlashtirib qo’yadi. Ushbu noqulay vaziyatlarni bartaraf qilish maqsadida qishloq xo’jaligi texnikalarini kabinalarida namlovchi havo sovitgichlari o’rnatilgan va bu usknalar kabinaga nafaqat toza havoni ta’minlaydi. 4.9-rasm. Binolarda tabiiy yo’l bilan havo almashinish sxemasi Chorvachilik ishlab chiqarish binolarida havoni isitish, almashini ta’minlash va kondisionerlash SQ-245-71 va QM va Q- • -33–75 «Isitish, ventilyatsiya va havoni konditsionerlash» talablari asosida amalga oshiriladi va loyihalanadi. Havoni tozalash uchun shamol bosimidan foydalanib, bino ichidagi havoni tozalash ham mumkin. Buning uchun deflektorlardan keng foydalanadilar. Deflektorlarni ish printsipi asosan ulardagi parraklarni shamol bosimi ostida aylanishi natijasida hosil bo’ladigan so’rish va haydashga asoslangan bo’lib, bino ichidagi iflos havo tortib olinib shuncha miqdorda toza havo yuboriladi. Havoni tortib olish miqdori deflektorlar parraklarini aylanish tezligi va quvurlarni diametriga bog’liq. Qishloq xo’jaligidagi traktor va boshqa turdagi transport vositalari kabinalarida mikroiqlim PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
muhitini yaratish maqsadida turli usullardan foydalanadilar (4.10-rasm). 4.10-rasm. Traktor kabinasining havoni changdan tozalovchi ventilyatsiya(a) va namlovchi 51 sovitgich (b) turi. a)1-tomchiushlagich; 2 - ventilyator; 3 - sachratgich; 4 va 7- quvurchalar; 5 - nasos; 6 – suv idishi. b) 1 -qopqoq; 2 – rezinali quvur; 3 –to’siq; 4 - kabina; 5-elektrodvigatel; 6 – ventilyator. a) b) c) d) 4.11-rasm. Ishlab chiqarish binolarida havoni tozalab beruvchi ejektorli (a), siklon (b) elektrli (c) va ultrotovshli (d) filtrlar. . 4.12-rasm. Mexanik ventilyatsiyalar sxemasi. 1-havo oluvchi qurilma; 2-havo quvurlari; 3-filtr; 4-kalorifer; 5-ventilyator; 6-toza havo oqimi; 7-iflos havoni so’ruvchi quvur; 8-tozalash qurilmasi; 9-iflos havoni chiqaruvchi qurilma; 10- oqib keluvchi va so’rib oluvchi tizim; 11 va 12 – havo miqdorini rostlovchi to’siqlar. Ishlab chiqarishda ba’zi turdagi texnologik jarayonlarni amalga oshirish natijasida havo tarkibiga turli changlar va kichik o’lchamli zarrachalar ajralib chiqadi va havoni ifloslanishiga olib keladi. Ushbu chang va zarrachalarni atmosferaga to’g’ridan-to’g’ri tozalanmasdan chiqarib 52 tashlash ham xavfli va zarali hisoblanadi. Havo tarkibidagi turli zarrachalar va changlarni atrof muhit va odamlarga ta’sirini kamaytirish yoki yo’qotish maqsadida turli konstruktsiyali filtr qurimalaridan foydalaniladi. Ayniqsa keyingi yillarda havoni tozalab berish uchun ejektorli (a), markazdan qochma xususiyatli siklon (b), turli zaryadli elektrlashtirilgan (c) va ultratovushli (d) filtrlardan foydalanish keng yo’lga qo’yilgan. Shu bilan bir qatorda zaharli gaz va chiqindilarni hamda changni atmosferaga chiqish miqdori viloyat, shahar va tuman sanitariya-epidimiologiya bo’limi va ekologiya idoralari tomonidan rejali ravishda nazorat qilib boriladi.
