G shaxmurova, I. Azimov, U. Raxmatov

Modda va energiya almashinuvga oid masala va mashqlar Asosiy fiziologik ko‘rsatkichlar

1. 
   Fiziologiyada energiyaning o‘lchov birligi qilib kaloriya qabul qilingan (energiya miqdori lgr suvni gradusga ko‘tarilishi bilan belgilanadi).
   
2. 
   Asosiy hayotiy jarayonlami boshqarish uchun sarf bo‘ladigan energiya miqdori ertalab nahorda eng qulay harorotli sharoitda o‘lchaniladi, bir soatda energiya almashinuvidagi 1 kkal energiya 1 kg tana masassiga yaqin bo‘ladi.
   
3. 
   Yosh sog‘lom odamning tana sathi yuzasiga mos energiya almashinuvi 1 m² tana sathiga 1 soatda 40 kkal yoki bir sutkada 1800 kkal energiya sarfi mos keladi.
   
4. 
   Tana haroratini 1 gradusga ko‘tarilishi modda almashinuvini 5 barobar oshishiga sabab bo‘ladi.
   
5. 
   Og‘ir jismoniy ish bajarish vaqtida sutkalik energiya sarfi 6000 kkal bo‘lishi mumkin.
   
6. 
   Muskullaming qisqarigshi natijasida hosil bo‘lgan energiya­ning 70-80 % issiqlik energiya sifatida tarqaladi.
   
7. 
   Kislorodning kalorik ekvivalenti (KKE) - energiya miqdori, 1
   

1. 
   kislorodni sarf bo‘lishidan ajralgan energiya miqdoridir. Oqsilning kislorodli parchalanishidan 4,6 kkal, yog‘ - 4,7; uglevod - 5,05 kkal.har 1 1 kislorod ta’sirida ajraladi.
   

8. 
   Oqsil tarkibidaga azotning о‘rtacha miqdori 16%.
   
9. 
   Energiya sarfi quyidagi formula bilan aniqlanadi: Q = U 0₂ x KKE,
   

Q. = energiya /kkal/.
U O2 - o‘zlashtirlgan kislorod hajmi.
KKE — kislorodning kalorik ekvivalenti

10. 
    Foydali ish ish koeffitsienti /F1K/ - barcha energiyalar hisobida foydali mehanik ish bajarish uchun sarf bo‘lgan energiya miqdoridir. U quyidagi formula bilan hisoblanadi.
    

FIK = A x 100% : S - e .
A - faq \ ish uchun sarflangan energiya,
S - umumiy sarf qilingan energiya,
e - tinch holatdagi energiya (asosiy hayot jarayonlari uchun sarf bo'lgan).

11. 
    Turli kasb egalamini energiya sarfini guruhlari:
    

1. 
   aqliy mehnat bilan shug‘ullanadiganlar (olimlar, vrachlar, o‘qituvchi kabilar) 2500-3000 kkal.
   
2. 
   qisman mexanizatsiyalashgan jismoniy mehnat bilan shu- g‘ullanadiganlar (tikuvchilar, aloqa xodimlari, sotuvchilar va bosh- qalar) 3000-3500 kkal.
   
3. 
   mexanizatsiyalashmagan jismoniy mehnat bilan shug‘ul- lanuvchilar 3500-4500 kkal
   
4. 
   og‘ir jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchilar 4500-8000 kkal.
   

12. 
    Turli sharoitda uglevodning parchalinishi uchun sarf bo‘l- gan kislorod va ajralib chiqqan karbonat angidrid miqdori darslikda berilgan.
    
13. 
    To‘qimaning issiqlik sig‘imi - bu tana haroratini 1 ⁰ ko‘ta- rish uchun zarur harorat hisoblanadi. Odamda uning miqdori 0,83 kkal/kg/°S ga teng.
    
14. 
    1 litr ter ajralishi uchun 580 kkal sarf bo‘ladi.
    
15. 
    Og‘ir jismoniy mehnat davrida ajralgan ter miqdori, ener­giya sarfini aniqlash uchun o‘lchov bo‘lishi mumkin.
    

Ovqatlanish energetikasi bo‘yicha masala va mashqlar yechish metodikasi

1. 
   15 gram oqsil oksidlanishi uchun qancha kislorod kerak va qancha energiya ajralib chiqadi?
   

Yechilishi:
ii)l g oqsilning oksidlanishi uchun 0,966 1 kislorod zarur, 0,966 l/ц x 15
(i 14,49 1 O2
b) 1 g oqsil parchalanganda 4,1 kkal energiya ajraladi,

1. 
   kkal • 15 g = 61,5 kkal.
   

Javob: 14,49 1 0₂ va 61,5 kkal energiya kerak.

2. 
   Mir xil miqdorda uglevod va yog‘dan tashkil topgan 50 gr ovqalning energiya miqdori qancha?
   

Yochilishi:
Oksidlanish natijasida hosil bo‘lgan uglevod va yog‘ning miqdori deyarli bir xil ya’ni 4,862 kkal,
4,862 kkal/g • 50 g = 243,1 kkal.
Javob: 243.1 kkal.

3. 
   Agar ajralgan siydik tarkibida 8 g azot bo‘lsa, iste’mol qilin- щш ovqat tarkibida qancha oqsil bo‘lgan?
   

Yechilishi:
Muning uchun proporsiya tuzamiz 16 g azot - 100 g oqsil

7. 
   g azot - x x - 100 • 8 : 16 = 50 g.