Erkin umarov mahmud abdullayev

milliy 
g‘urur, iftixor 
tuyg'usini shakllantirishga, uni milliy 
nomukammallik, 
nochorlik,

---

bechoralik tuyg‘usidan xalos qilishga, xalq sifatida tub manfaatlarini 
ariglashga xizmat qiladigan g‘oyaviy mazmunidir.
Xalqparvarlik haqidagi g‘oyalar vatanparvarlik tamoyiliga ham
taalluqlidir. Bu ikki tushuncha bir-biriga judayam yaqin, chunki xalq 
va vatan manfaatlari bir butundir. Biroq, ayni paytda, vatanparvarlik 
ongli ravishda ijtimoiy faollikni, fuqaroviy burchga sodiqlikni taqozo 
etad i. U yoki bu q a d riy a tla rn in g qay d a rajad a 0 ‘zb e k isto n
m ustaqilligini m ustahkam lashga xizm at qilishida vatanparvarlik 
mazmuni m a’lum bo'ladi. Haqiqiy qadriyat vatanni seVishga, uni 
ardoqlashga, Vatan ravnaqi, ozodligi uchun jonini fido qilishga tayyor 
fuqarolami tarbiya qiladi. Binobarin, «Vatan ravnaqi, aw alo, uning 
farzandlari kamoliga bog‘liq» (Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha 
va tamoyillar. 50-bet).
Taraqqiyparvarlik ham insonparvarlik kabi asosiy m ezondir. 
Haqiqiy insonparvarlik, xalqparvarlik hech qachon taraqqiypar- 
varlikka zid kelmaydi. Taraqqiyot — taraqqiyot uch un em as, balki 
inson, xalq va m illat m anfaatlari uchun xizm at qilm og‘i darkor. 
Taraqqiyotga erisham an deb, insonga yoki Vatan m anfaatlariga 
ziyon yetkazishi m um kin emas.
Taraqqiyparvar qadriyatlar dunyoviy bilimlarga asoslangan b o iib , 
ilm-fan, texnika rivoji, jamiyatning iqtisodiy- ijtimoiy ravnaqi, milliy 
xalq xo'jaligimizni jahon xo‘jaligiga mos ravishda rivoj toptirishda 
asosiy o m illa rd a n b o ‘lib h iso b la n a d i (q a ra lsin : 
A. E rka yev.
M a’naviyat — millat nishoni, 160—164 betlar).
M a’naviyatning rivojlanishining ichki rivojlanish qonuni bilan bir 
qatorda uning taraqqiyotiga ta’sir etuvchi tashqi отШаг ham mavjuddir. 
Jamiyat taraqqiyotining har bir muayyan bosqichidagi ijtimoiy-iqtisodiy 
shart-sharoitlar m a’naviyat va madaniyat taraqqiyotiga har taraflama 
salmoqli ta’sir ko'rsatadi. Albatta, inson m a’naviyat va madaniyatni 
yaratishda o‘z ichki istaklari ta’sirida harakat qilsa ham, lekin uning 
ijodiy faoliyati o ‘zi yashab turgan jamiyat bag‘rida m a’lum ijtimoiy 
sharoitlarda amalga oshadi. Bundan kelib chiqadigan xulosa shuki, 
m a’naviyat va madaniyat taraqqiyotini ijtimoiy, tarixiy jarayondan uzib 
olib, undan ajratilgan holda, ijtimoiy hayotda yuz berayotgan iqtiso- 
diy-ijtimoiy, siyosiy, texnikaviy muammolar bilan bog‘lamasdan turib 
tushuntirib bo lmaydi. Binobarin, bulardan tashqarida m a’naviyatning 
yashashi ham, rivojlanishi ham mumkin emas.
M a’naviyatning rivojlanishi yoki sekinlashishi, taraqqiy etgan yoki 
tushkunlikka uchragan davrlari ham m a vaqt m a’lum tarixiy shart- 
sharoitlar bilan bog‘langandir. Bu quyidagilarda aniq, yaqqol 
ko‘Zfla

---

tashlanadi: Markaziy Osiyo xalqlari IX—XV asrlarda yuz bergan 
U yg‘o n ish h a ra k a ti d avrid a m a ’naviy atn in g tu rli so h alarid a 
olamshumul tarixiy yutuqlarni q o ‘lga kiritib, jahon sivilizatsiyasi 
va madaniyati taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shdilar. Lekin istilochilik 
urushlari tufayli XIII asr boshlarida bu xalqlar m o‘g‘ullar zulmi 
ostida qoldi. 150 yil davom etgan m o‘g‘ullar hukmronligi davrida 
Markaziy Osiyo shahar va qishloqlari xarobaga keltirildi, madaniyati 
yondirildi, kuydirildi, vayron qilindi. Ilm -fan va madaniyat ahli 
o ‘z v ata n in i ta rk etib , o ‘zga y u rtlarg a p an o h izlab k e td ilai. 
M a’naviyat bu davrda tushkunlikka uchradi, U yg'onish harakati 
uzilib qoldi. Faqat XIV asrning 60—70 yillariga kelib Amir Tem ur 
M ovarounnahrda uzoq davom etgan m o‘g £ullar zulmiga barham
berib, mustaqil, yagona davlatni barpo etgandan so‘ng Uyg'onish 
harakatining ikkinchi yuksak bosqichi boshlanishi uchun siyosiy, 
ijtimoiy-iqtisodiy, m a’rifiy, g‘oyaviy shart-sharoitlar vujudga keldi. 
M a rk a z iy O siyo x a lq la ri U y g ‘o n ish h a ra k a tin in g bu davri 
«Temuriylar davri madaniyati» nom i bilan jahon tarixiga kirdi.
Tashqi omillarning madaniyat rivojlanishiga ta ’sirini quyidagi 
misolda yanada ochiqroq ko'ram iz. M a’lumki, sobiq Ittifoq davrida 
uning tarkibiga kirgan xalqlar m a’naviy va madaniy qadriyatlarining 
ravnaq topishiga kommunistik mafkuraga asoslangan siyosatning olib 
borilishi salbiy ta ’sir ko'rsatadi. Sovet xalqining birligi, yaxlitligi, xa- 
lqlarning bir-biriga yaqinlashib, oqibat-natijada qo'shilib ketishi, 
intematsional birlik haqidagi g‘oyalami amalga oshirish uchun intilish, 
shubhasiz, har bir xalqning o ‘z milliy m a’naviyati va qadriyatlari 
rivojlanishiga to'sqinlik qildi. 70 yil mobaynida bu siyosat milliy 
respublikalar xalqlarini o ‘z m a’naviyati va qadriyatlaridan mahrum 
qilishga qaratilgan edi. Bunday siyosat mazlum xalqlami asoratda va 
qaramlikda ushlab turishning eng qulay va oson yo'li hisoblanar edi.
M a’naviyat va