yoj ilmiy, falsafiy manfaatlargacha b o ‘lgan ancha sodda yo‘llarni
bosib o ‘tdi. Estetik ehtiyojlar esa muntazam ravishda yangidan paydo
bo ‘layotgan ishlab chiqarish va badiiy faoliyat yo‘li bilan qondirib
boriladi. H ar qanday ehtiyoj paydo b o ‘lar ekan, o ‘zini qondirishga
da’vat etiladi. Shu sababli, m anfaatlarda maqsadga muvofiqlik,
foydaga munosabat hissi ishtirok etadi.
M anfaatlar turlicha b o ‘ladi va o ‘z belgilariga qarab farq qila
di,
m asalan, m anfaat egalari jih a tid a n (shaxs, ja m o a , m illat,
jam iyat) shaxsiy, jam oa, milliy, ijtimoiy va h. k. m anfaatlar.
Ma’naviy qadriyatlar.
Kishilar m a’naviy olamining shakllanishi va
taraqqiyoti, ularning m a’naviy boyishi uchun qadr-qim m atga ega
bo'lgan narsa-hodisalar m a’naviy qadriyatlar deyiladi. U lar inson
faoliyati, mehnati, yaratuvchanligi, ijodkorligining mahsuli hisoblanadi.
Masalan, rassom, shoir, faylasuf, fizik olim san’at
asarlari, ilmiy
tadqiqotlar, olam haqidagi asarlaming mualliflari sifatida m a’naviy
qadriyatlarni yaratuvchilardir. Bunday ijodiy jarayonda ulkan aqliy
kuchlar sarflanadi, tafakkuming eski andozalari bartaraf etiladi. Olim-
laming fikrlari, shoirlaming qaynoq kechinmalari, ilmiy kashfiyot sirlari
predmetli — moddiy tusga kirar ekan, ishlab chiqarishning boshqa
sohalari ham bunga safarbar etiladi.
Yaratilgan buyumlar oddiy emas,
balki madaniyat predmetlari, m a’naviy ishlab chiqarish predmetlari,
buyumlari sifatida yuzaga keladi. Ularda bilimning asoslari, insoniy
munosabatlaming tajribalari gavdalanadi, bizning ongimizga go‘zallik,
ezgulik, haqiqat to ‘g‘risidagi tasaw urlam i olib kiradi. Ularning qad-
riyat kategoriyasi sifatida e’zozlanishining boisi ham ana shunda.
Shunday qilib, m a’naviy qadriyatlar — bular kishilar m a’naviy
faoliyati mahsuli, bilishning murakkab jarayoni natijasi o ‘laroq, bilim,
hayot, qarash, m alakalar samarasidir. Bu qadriyatlarni ta ’riflash
oqibat-natijada inson ehtiyojlari, manfaatlari
va faoliyat turlariga
bog‘liq b o ‘ladi. M a’naviylik bunday holatda moddiylikka qarama-
qarshi qo‘yilmaydi. M a’naviyat inson hayotiy faoliyatining tarkibiy
qismi, uning mehnati va sharoitlar tufayli yaratilgan qobiliyati sifatida
namoyon bo'ladi. Haqiqiy m a’naviylik faqat jonli insonning ongida,
uning tafakkuridadir. Boshqa m a’naviy qadriyatlar esa inson faoli
yatining natijasi b o ‘lib, m a’naviylikning m ehnat m ahsulotlariga,
moddiy, predmetli shaklga ko'chgani hisoblanadi.
M asalan, kitob, rassomlik asari — shunchaki oddiy predm et-
lar em as, ularda yozuvchi va rassom ning ijodiy faoliyati natijalari
gavdalangan. Bu narsalaming m a’naviy jihatlari ularning moddiyligi
bilan uzviy b o g ‘langan. B ularda alohida odam —
ijodkor ongi
faoliyati m oddiylashadi. B oshqa tom ondan, narsa-hodisalar bu
odam m a ’naviy faoliyatining natijalarini ham targ ‘ib etadi. Bu
yerd ag i b irin c h i h o la t — ijo d , ik k in c h i h o la t — m a ’naviy
qadriyatlarni iste’mol qilish b o 'lib, insonning m adaniy dunyosi
shu bilan yaratiladi. Jam iyat taraqqiyoti ja rayonida to'plangan
bo y liklar o 'tm is h avlod lar q o ‘lga k iritg an b ilim -ta jrib a la rn i,
m a’naviy faoliyat m ahsulotlarini tashuvchilardir.
K o‘ram izki, m a’naviy qadriyatlar o ‘zining m a’naviylik xususi-
yatiga qaram asdan, baribir, m oddiy
pred m etlard a gavdalangan
b o ‘ladi, ong bilan borliq (turm ush), tafakkur bilan harakat, m aq-
sad bilan uni amalga oshirish o'rtasidagi abadiy qaram a-qarshi-
liklar ana shunday yo‘l bilan yechila boriladi.
Yuqorida ta ’kidlanganidek, kishilar ishlab chiqarishni shun-
chaki emas, balki o ‘z moddiy ehtiyojlarini qondirish, iste’mol qilish
uchu n tashkil qiladilar. M oddiy qadriyat
kishilar ehtiyojlarini
qondirib, m oddiy xossalari va moddiy shakliga k o ‘ra o ‘z aslini
saqlab qoladi. M ana shu m oddiy shakl yo‘qolsa, m ahsulotning
harakati to ‘xtaydi, ya’ni foydasiz b o ‘lib qoladi.
M a’naviy ishlab chiqarishda boshqacha m anzarani ko'ramiz. Bi-
nobarin, m a’naviy qadriyatlardagi asosiy narsa — predm etlik emas,
balki, moddiy shaklga kirgan m a’naviy mazmundir. Masalan, kitob,
kartina, musiqa asari tashqi k o ‘rinishi bilan emas, balki eng avvalo,
ularda qanday m azm un ifodalanayotganligi bilan bizni qiziqtiradi.
Bunday holat m a’naviy qadriyatlar, ulardagi informatsion (axborotga
oid) fazilatlar m ohiyatini tushunib yetishni bildiradi. Bunga esa
belgilar va obrazlar tizim ini aniqlash, ularning o ‘ziga xos m a’no
tashuvchi xususiyatlarini fahm lash orqali erishiladi. M asalan,
she’riyatdan zavqlanish
Do'stlaringiz bilan baham: 
