Erkin umarov mahmud abdullayev

qilishining 
zaruriy 
shart-sharoitidir. Aytish mumkinki, 
m a’naviy ishlab 
chiqarish m a’naviy 
qadriyatlarni ijtimoiy ishlab chiqarish, 
iste’mol 
qilish va ayirboshlash uchun 
zarur bo'lgan barcha narsalardir.
Masalan, yozuvchi asarini yaratib, badiiy 
obrazlar, 
syujet va mavzu 
orqali kitobxonlarga ta’sir etadi, 
ya’ni ma’naviy 
qadriyat yaratadi. 
Biroq badiiy asarni ommaviy tarzda 
ko'paytirish esa 
nashriyotsiz 
amalga oshmaydi. D em ak, bosm axona 
ishchilari, qog'oz 
ishlab 
chiqarish fabrikalari xodimlarining moddiy 
mehnati ma’naviy 
ishlab 
chiqarish tizimiga kiradi. Shu sababli, kitob 
va madaniyatning 
boshqa 
predmetlarini ishlab chiqaradigan murakkab 
ijtimoiy ishlab 
chiqarish 
tizimi m a’naviy ishlab chiqarish deb ataladi.

---

G archand moddiy va m a’naviy ishlab chiqarish o'zlarining pi- 
rovard natijalari bo'yicha o ‘zaro farqlansa ham , biroq m ehnatning 
har qanday turidagi faoliyatning o ‘zi, faoliyat jarayoni moddiylik 
va m a’naviylik birligi sifatida namoyon b o ‘ladi. D arhaqiqat, inson 
hayotida ham bu tu sh u n chalar so f ko‘rinishda am al qilm aydi. 
M asalan, tokar dastgohda ishlar ekan, nafaqat jism oniy kuchlarni, 
shu bilan birga iroda, aql, ruhiyatni ham sarflaydi va safarbar etadi. 
Bu narsa har qanday boshqa m ehnat jarayoniga ham xosdir. Tasviriy 
san’atchi, haykaltarosh to ‘g ‘risida ham shunday deyish mum kin: 
m aterialda o ‘z fikrlarini gavdalantirib, ayni vaqtda o'zining aqliy 
va jism oniy kuchlarini yaxlit m ehnat jarayonida aks ettiradi.
K ishilarning m a’naviy hayoti o ‘z m ohiyat-negiziga k o ‘ra u la r­
ning moddiy hayotini ifoda etadi. In ’ikos — inson ongining xu- 
susiyati, shu asosda u olam ni, kishilarni, tabiatni bilishga intiladi 
va bularning barchasi to ‘g ‘risida bilim hosil qiladi. Shunday qilib, 
yuqorida ko ‘rib chiqqan tushunchalarim iz safiga yana bir tu sh u n ­
cha kelib q o ‘shildi: Bilish. Bilish — inson m a ’naviy olam ining 
ham da jam iyatning butun m a’naviy hayotining asosidir. Bilish — 
bu jonli, faol jarayon. K ishilar bilimni turli yo‘llar bilan q o ‘lga 
kiritadilar: ayrim lar sayohat qiladi, boshqalari kitob o'qiydi, film 
k o ‘ra d i, u c h in c h ila ri — k ish ila r b ila n m u lo q o tg a k irish a d i, 
to'rtin ch ilari fan, nazariya, falsafa bilan shug'ullanadi va h. k., 
biroq bilishning eng m uhim m anbai va inson, jam iyat, m adaniyat 
mavjudligining asosi m ehnatdir. D em ak, bilim ham aqliy, ham
jismoniy m ehnat tufayli, shuningdek, odam lam ing o ‘zaro bir-birlari 
bilan m uloqotlari negizida yuzaga keladi.
Bilish 
tafakkur 
bilan bog‘langan, tafakkur esa am aliyotga asos- 
lan ad i, unga y o 'n altirilg ah b o ‘ladi. Bilish n atijalari, tafak ku r 
natijalari, ularning birligi, yig‘indisi sifatida bilim yuzaga keladi. 
Bilim