Buxoro tarixi

 
Chashmai Ayub yodgorligi 
Amir Temur Buxorodagi Chashmai Ayub, Sayfiddin Boharziy, 
Bayonqulixon maqbaralarini ta’mirlashga mablag‘ ajratgan. 
Sohibqiron farmoyishi bilan 1379-yili Chashmayi Ayub maqbarasi 
ustida katta gumbaz qurilgan. Maqbaraning o‘zi kvadrat tarzida 
4,5x4,5 m go‘rxona bo‘lib, XII asrda ikki eshigi bo‘lgan. Go‘rxona 

---

122 
devorida uning Amir Temur farmoyishi bilan 1379 yilda qurilganligi 
haqida yozuv bor. XV-XVI asrda go‘rxonaga taqab gumbazli zal, 
burchaklarida minorali dahliz bino etiladi. Natijada yodgorlik 
kengayib maqbaraning qadimgi qismi 16x26m tarxlik binoning ichida 
qoladi. Inshootning to‘rt qismi bir-biriga o‘xshamaydigan gumbazlar 
bilan qoplanadi. 
Shu bilan birga, Amir Temur davrida Buxorodagi eng katta 
masjidlardan biri Namozgohda mehrob devoriga yangicha zeb 
beriladi. Minorai Kalon yonida katta masjid qurish bilan bog‘liq 
tayyorgarlik ishlari olib boriladi. 
Shohruhning Movarounnahrdagi vakili hisoblangan Mirzo 
Ulug‘bek davrida Buxoroda keng ko‘lamli qurilish ishlari olib 
borilgan. Uning homiyligi va ko‘rsatmasi bilan Buxoro, Samarqand 
hamda G‘ijduvonda talabalar uchun madrasalar barpo etiladi. Ular 
orasida eng qadimgisi 1417-yili Buxoro shahrida qurilgan madrasadir. 
Madrasa bosh tarzida mahobatli peshtoq, ikki qanotida ikki qavatli 
hujralar va burchaklarida guldastalar joylashgan. Guldastalar tepasi 
qubbali qilib ishlangan. Madrasaning asosiy bezagi peshtoqida bo‘lib, 
unda sirkor g‘ishtchalardan tashqari rang-barang gulli parchin va 
koshindan foydalanilgan. Ravoqli peshtoqdan miyon-saroy orqali 
hovliga o‘giladi. Miyonsaroy ichki gumbazi o‘n ikki qirrali, g‘ishtdan 
to‘rsimon shakl qilinib, oralariga ko‘k va havo rang koshin terilgan. 
Hovli (26x25 m) atrofini ikki qavatli hujralar qatori va peshtoqli ikki 
ayvon egallagan. Madrasa 53x41,6 m o‘lchamga ega, hujralari 
mo‘‘jaz, o‘zaro mutanosib, ichki va tashqi tuzilishi o‘ziga xos. 
Hovlining shimoliy va janubiy tomonlari qisqaroq ko‘rinishga ega 
bo‘lib, devorlari, ravoq va peshtoqlari oq, feruza va binafsha rang 
sirkor g‘ishtlar bilan pardozlangan. Hujralar ichi ganch suvoqli. 
Masjid (15,5x5,5 m) va darsxona (5,5x5,5 m) gumbazli, 
Miyonsaroyning ikki yon tomonida joylashgan. Miyonsaroyning 
ikkinchi qavatida kutubxona joylashgan.
1586-yil Xo‘ja Sa’d Jo‘yboriy tomonidan madrasaning tashqi 
peshtog‘i va yonlaridagi hujralar ta’mir etilib, peshtoq bezagida 
mayda yozuvli va naqshli koshin ishlatilgan. Hovli g‘arbidagi hujra 
tepasida ganchkori bezaklar orasida ta’mirlovchi usta Ismoil ibn Tohir 
ibn Mahmud Isfahoniy nomi saqlangan. Abdurazzoq Samarqandiy-
ning xabar qilishicha, Ulug‘bek 1419-yilning 28 noyabrida madrasaga 
kelib ilm oluvchi talabalarga in’omlar ulashgan. Madrasa eshigining 
peshtog‘ida arab tilida «Bilim olish har bir musulmon erkak va ayol 

---

123 
uchun farzdir», degan ibora o‘yib yozilgan. Madrasa XX asrda bir 
necha marotaba ta’mirlangan. Samarqanddagi Ulug‘bek madrasasi 
1417-1420-yillar davomida qurilgan. Madrasa ikki qavatli, to‘g‘ri 
to‘rtburchak tarxli (56x81m). Tashqi to‘rt burchagida to‘rtta baland 
minora bor.