Biogeografiya kk

Ig’allıq. yamasa suw, jer u’sti organizmleri ushın en’ a’hmiyetli faktor bolıp, ol kletka 
protoplazması, qanlar, o’simlikler ha’m haywanlar denesindegi shirelerdin’ tiykarg’ı bo’limin 
quraydı. 
Evrigigrobiont-organizmler ıg’allıqtın’ ha’r qıylı da’rejesinde jasay aladı. Organizmler 
ıg’ıllıqqa qatnasına qaray to’mendegishe bo’linedi. 1.Gigrofil organizmler- bular joqarı ıg’allıqtı 
su’yiwshiler (su’yir shıbınlar) 2. Mezofil tu’rler- orta ıg’allı ortalıqta jasawshılar. 3-kserofiller-
joqarı ıg’allıqqa shıday almaytug’ın, qurg’aq su’yiwshi organizmler (tu’yeler, kesirtkeler h.b) 
O’simliklerde bo’linedi. 1. Gidatofitler-tolıg’ı menen derlik suwg’a batıp o’siwshi 
o’simlikler (shalan’lar, suw sarg’ıldag’ı, tun’g’ıyıq). 2. Gidrofitler- jer u’sti ha’m suwda jasawshı 
o’simlikler(qamıs, jeken, don’ız o’len’ h.b) 3. Gigrofitler-ıg’allı jerlerde tirishilik etiwshi 
o’simlikler toparı, suwdın’ jetispewine shıday almaydı. 4-Mezofit-ortasha ıg’allıqqa beyimlesken 
o’simlikler (efemer, efemeroid). 5-kserofitler-qurg’aq jerde jasawshı o’simlikler. Bular ıssı ha’m 
qurg’aq klimatlı oblastlarda jasaydı. Ekige bo’linedi. Sukkulentler ha’m sklerofitler. Sukkulentler 
o’zlerinin’ toqımalarında suwdın’ ko’p mug’darın jıynaw uqıbına iye (kaktus, aloe, sarısazan, 
qarasora h.b) Bulardın’ japıraqları etli ha’m shireli boladı. Sklerofitler-bular qurg’aq, qattı putalar 
yamasa sho’l o’simlikleri. Olardın’ sukkulentlerden ayırmashılıg’ı ıg’allıqtı o’zine almastan, 
o’zinen shıg’aradı. Suwıq ha’m ıg’allı orınlarda o’siwshi o’simlikler psixrofitler, al suwıq ha’m 
qurg’aq jerdegiler xriofitler dep ataladı.
Ulıwma alg’anda haywanlar suwdı u’sh tu’rli jol menen aladı: ishimlik suw arqalı, shireli 
awqat arqalı ha’m metabolizm yag’nıy okisleniw ha’m may, belok, uglevodlardın’ bo’liniwi 
na’tiyjesinen. 

---

22 
Samal- o’simliklerdin’ tuqımı, sporası, miywesi ha’m haywanlardın’ urıg’ının’ 
tarqalıwında u’lken rol oynaydı. Sonın’ menen birge samal o’simliklerdin’ formalarının’ 
du’ziliwine ta’sir etedi. 
Atmosferanın’ gaz quramı- Bulkan a’tirapında birden o’zgeredi. Haywanlarda kislorod 
quramının’ to’menlewine iykemlesiwi onın’ qanındag’ı gemoglobinnin’ artıwı menen baylanıslı. 
Bul haywanlar biyik tawlarda jasaydı. O’simliklerdin’ biyikte jasawı, onın’ tkanında xlorofilldin’ 
artıwına baylanıslı bolıwı mu’mkin.