Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

 
va denotat.
 
 
Denotat so‗z ma‘nosi emas, balki so‗z yordamida ko‗rsatiladigan, 
nomlanadigan, ataladigan hodisadir. Ma‘no esa, qayd etilganidek, obyektiv 
borliq elementlariga xos bo‗lgan xususiyatlarning inson ongida mavhumlik 
kasb etishi, umumlashuvi natijasida shakllanishidir. Nutqda so‗z 
denotatning (obyektiv borliq elementining) lingvistik ifodasi hisoblanadi. 
So‗zda tovush ifodalovchi (ramz, belgi) bo‗lsa, ma‘no ifodalanuvchi 
bo‗ladi. 
So‗zdan yirik so‗z birikmalari va gaplar ham ifoda va mazmun 
jihatlariga ega, ularing mazkur ikki jihati ko‗proq grammatika va 
semantikaning aloqasi doirasida qaraladi. Nutq birliklari ham, aslida, ifoda 
va mazmun jihatiga ega so‗zlarning birikuvidan, o‗zaro bog‗lanishidan 

---

46 
yuzaga keladi. Shu sababli ularni o‗rganish tarkibidagi so‗zlarni tahlil 
qilishdan boshlanadi. 
Kompyuter tizimiga oid informatsiya nazariyasida ham tilning 
semiotik tabiati namoyon bo‗ladi. Informatsiya nazariyasi informatsiyani 
uzatish va saqlashning mazmun tomonini emas, balki uning statistik 
qurilishi bilan shug‗ullanadi, ya‘ni informatsiya nazariyasi axborot matnini 
statistik struktura sifatida o‗rganadi. Statistik struktura axborotdagi signal 
(simvol) va signallar birlashuvining voqelanish chastotasi soni, miqdoridir. 
Signalning ko‗p marta takrorlanishida signal orqali uzatiladigan 
axborotning miqdorini aniqlash juda muhim. Demak, informatsiya 
nazariyasi muayyan axborotdagi ma‘lumotlarni ushbu ma‘lumotlarning 
tabiatiga - mazmuniga bog‗liq bo‗lmagan holda o‗lchash (tekshirish) 
yo‗llarini, usullarini ishlab chiqadi. Shunga ko‗ra, informatsiya 
nazariyasining muhim va asosiy xulosalari tilshunoslikda ham o‗z 
ifodasini topadi. Informatsiya nazariyasining asoschisi amerikalik olim 
K.Shennon informatsiyaning quyidagi aloqa kanallari bo‗yicha uzatilishini 
sxema asosida tushuntiradi:
Manba 
—-► 
uzatuvchi
—
p-kanal
—
&■ priyomnik
—► 
axborotni 
oluvchi.
1
 
Ushbu holat til vositasida insonlarning kommunikatsiyaga kirishuv 
jarayoniga ham to‗la mos keladi. Aslida, ushbu model til, tafakkur va nutq 
munosabatidan kelib chiqqan. Informatsiya tabiiy yoki sun‘iy tillar orqali 
uzatilar ekan, til sistemasi kodlash va dekodlash jarayonlariga bog‗liq 
holda talqin etiladi. 
Informatsiya nazariyasi ma‘lumotlarini o‗rganish jarayonida maxsus 
terminlardan – tushunchalardan foydalaniladi. Bular quyidagilar: 
1.