|
Tayyorlov operatsiyasi. Hayvon terisidan derma (asosiy charm
hosil qiluvchi qatlam)ni ajratish va uni oshlashga tayyorlash maqsadida
o„tkaziladi. Barcha turdagi charm ishlab chiqarishda konservatsiyalangan
xomashyolar ivitiladi, ya‟ni teri qon qoldiqlari va iflosliklardan tozalanib,
nam holatiga keltiriladi.
Epidermis va jun tolasi piyozchasini bo„shashtirish maqsadida,
avvalo, ohakli suvda oshlanadi, ya‟ni epidermis bilan jun qoplami qiriladi.
Natijada, olingan yarim mahsulot xom teri deb ataladi, Pitryog‗dan
tozalash, ya‟ni teri osti yog„ hujayralarini olib (mezdra) tashlash. Ohak
suvidan tozalash esa oshlashga xalaqit beruvchi xom teridagi ishqorni
yo„qotish va terini haddan tashqari shishib ketishdan saqlash maqsadida
o„tkaziladi.
Oshlash jarayonida xom teriga oshlovchi moddalar bilan ishlov
beriladi, natijada, xom terining xususiyatlari yaxshilanadi va u charmga
aylanadi. Hosil bo„lgan charm nam va yuqori haroratga hamda
mikroorganizmlar va kimyoviy moddalar ta‟siriga chidamli, kerakli
g„ovaklik, egiluvchanlik hamda elastiklikka ega bo„ladi, Oshlovchi
moddalar sifatida ma‟danli moddalar (xromning suvda eruvchi tuzlari,
alumin, titan, sirkoniy birikmalari), o„simlik moddalari (ekstraktlar, ya‟ni
dub, tol qobiqlari, archa, qarag„ay va boshqa daraxt hamda o„simliklardan
olinadigan tannidlar) hamda sintetik birikmalar (sintanlar) ishlatiladi.
Undan tashqari, terini oshlash uchun dengiz hayvonlarining yog„laridan
ham foydalaniladi.
Xromli oshlashda pikellangan xom teriga 7-10 sek. davomida uch
valentli xrom tuzlari bilan ishlov beriladi. Natijada, olingan charm
yumshoq, elastik, yeyilishga, yuqori haroratga chidamli, havo va bug„
o„tkazuvchan hamda kesimi kul-havorangli bo„ladi.
Qurama (kombinatsiyalangan) oshlash usulida bir vaqtda yoki
ma‟lum ketma-ketlikda kelib chiqishi bo„yicha har xil bo„lgan (noorganik,
o„simlik, sintetik va ma‟danli) oshlovchi moddalar qo„llaniladi. Bu yo„l
bilan olingan charmlar bir xil oshlovchi moddalar asosida olinganlariga
278
nisbatan ko„plab xususiyatlari bo„yicha farq qiladi. Ular yeyilishga yuqori
darajada chidamli, mustahkam, gigrotermik barqaror, qalin, zich, to„q yoki
jigarrang, tola tuzilishlari to„lishgan, nam, issiq, mexanik va kimyoviy
ta‟sirlarga
kuchli
bo„ladi.
Qurama
oshlashga
xromtannidli,
xromsirkoniysintanli, xromlumin-sintanli, titansirkoniysintanli va boshqa
uslublar kiradi. Bu uslublarda olingan charmlarning aksariyati
poyabzallarning tagcharmi va kamrog„i yuza qismi uchun ishlatiladi.
Yog‗li oshlashda xom terilar dengiz hayvonlarining (tulen va baliq
jigari) to„yinmagan yog„lari bilan oshlanadi. Bu usuldan yovvoyi echki,
bug„u bolalari, qo„zi va it terilaridan zamsha olishda foydalaniladi.
Aluminli oshlash qo„y, yovvoyi echki, oz miqdorda it terilaridan
«layka» turdagi qo„lqop charmlari olishda qo„llaniladi. Charm ishlab
chiqarish sanoatida, asosan, alumin achchiqtoshlari va aluminli sulfat
ishlatiladi. Bu usulda olingan charmlar cho„ziluvchan va plastik bo„ladi,
lekin ular suvga chidamsiz, namlanganda shishadi, quriganda esa
qattiqlashadi.
Formaldegidli oshlash eng qadimgi usullardan biridir. Bu usulda
olingan charmlar oq rangli, ter va ishqorga chidamli bo„lib, suvda tez
buzilmaydi. Shuning uchun ular ortopedik buyumlar ishlab chiqarishda
ishlatiladi.
Oshlashdan keyingi pardozlash operatsiyalari fizik-kimyoviy
jarayonlar va mexanik operatsiyalarning yig„indisi bo„lib, charmga kerakli
estetik talablarga mos chiroyli tashqi ko„rinish berish va fizik-mexanik
xususiyatlar ato etishdan iboratdir. Oshlashdan keyingi operatsiyalarga
bog„lanmagan oshlovchi moddalarni ketkazish uchun yuvish, siqish va
randalash kiradi. Poyabzallarning ustki qismi uchun ishlatiladigan xromli
charmlar tag qismi uchun qo„llaniladigan charmlarga nisbatan ko„proq
pardozlanadi.
Poyabzallarning ustki qismi uchun ishlatiladigan charmlarni
pardozlash jarayonida barabanlarda ranglash, yumshoqligi, plastikligi va
suvga chidamliligini oshirish uchun yog‗lash, g„ijimlangan joylar, buklam
hamda qatlamlarni yozish uchun orasini ochish, yumshoqlik berish,
elastikligini oshirish maqsadida mashinalarda tortish kabi operatsiyalar
279
o„tkaziladi. So„ngra charmlar kerakli rang, yaltiroqlik beruvchi va yuza
qatlamining mayda nuqsonlarini berkitadigan kazein, nitroselluloza,
poliuretan, akril yoki lokli qoplamalar bilan bo‗yaladi (appretlanadi), ya‟ni
ohorlanadi. Olingan materiallar yaltiratiladi (loshcheniye), ya‟ni qoplama
bo„yoq tebranuvchi roliklar yordamida eziladi, natijada, charmning yuza
qismi yaltiroq bo„lib qoladi. So„ng charmlarni zichlash maqsadida
taxtakachlanadi (presslanadi), kerak bo„lsa, sun‟iy gul mereya bosiladi.
Poyabzallarning
tag
qismi
uchun
ishlatiladigan
charmlarni
pardozlashda randalash, bo„yash, tortish, ohorlash va yaltiratish
operatsiyalari
o„tkazilmaydi.
Bunda
taxtakachlash
operatsiyasi
namlanishni kamaytiruvchi chigirlash (prokatka) bilan almashtiriladi.
Charmlarning tirnalishini yo„qotish, yeyilish hamda suvga chi-
damliligini oshirish uchun ular sintetik smola, lateks va boshqa moddalar
bilan to„ldiriladi (impregnirovaniye).
Do'stlaringiz bilan baham: |
