A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

41-rasm. Sada qayrag'och.

---

QATRANG‘1 YOKI T O ‘G ‘DO NA (CELTIS) TURKUM I
Turkumning vakillari daraxt o‘simliklaridir, b o ‘yi 15 m ga yetadi. 
Barglari oddiy tuzilgan, ikki qator bo‘lib, navbat bilan joylashadi. Ular 
kuzda to‘kiladi, dag‘al, qalin, cheti tishchali yoki tishchasiz, barg 
plastinkasi tubidan tarmoqlanadigan uchta tomirli. Bular barg yozish 
bilan bir vaqtda gullaydi. Novdasining yuqori qismidagi gullari ikki 
jinsli, pastki qismida esa changchi gullari rivojlanib, ular to‘da-to‘da 
bo‘lib rivojlanadi. Mevasi sentabr-oktabr oyida yetiladi. Daraxtda ko‘p 
vaqt saqlanadi. U yumaloq danakcha boMib, eti quruq, shirin, danagi 
cho‘tir. Urug‘i endospermali. U bahorda sepiladigan bo‘lsa, oldin 
stratifikatsiya qilish zarur. Qatrang‘i tog‘ qiyaliklarida, ochiq yerlarda 
tarqalgan. U yorug‘sevar, qurg‘oqchilikka chidamli bo‘lib, har xil 
tuproqda, ayniqsa, nam va ohakli yerda yaxshi o ‘sadi. Bachkilar va 
parxish yo‘li bilan ham ko‘payadi. Yog‘ochi o ‘zakli, kul yoki qo‘ng‘ir 
rangda, texnikaviy xossalari yuqori: og‘ir, pishiq, qattiq, bukiladigan, 
yaxshi qirqiladigan bo‘lgani uchun har xil maqsadlarda foydalanish 
mumkin, duradgorlikda, cholg‘u asboblari yasashda ham ishlatiladi. 
Po‘stlog‘idan bo‘yoq, oshlovchi moddalar olinadi. Mevasi yeyiladi, 
urug‘idan moy olinadi.
Qatrang‘i joylami ko‘kalamzorlashtirish va o ‘rmonlami yangilash 
maqsadida ekiladi. Turkumning 70 ga yaqin turi bor. Bular ichida 
kavkaz qatrang‘isi, g ‘arb qatrang‘isi va silliq qatrang‘i ko‘p tarqalgan.
Kavkaz qatrang‘isi (Celtis caucasica W illd.) 
daraxt yoki buta 
bo‘lib, bo‘yi 4-7 m ga yetadi. Po‘stlog‘i silliq kul rangda. Novdasi 
qo‘ng‘ir, qizil. Barglari qalin po‘stli, tuxumsimon tishchali. Mevasi 
sentabr-oktabr oylarida yetiladi. U sariq-qizg‘ish rangda. Kavkaz, 
Markaziy Osiyo, Eron va Afg‘oniston tog‘laridagi toshli yerlarda dengiz 
sathidan 1500 m gacha balandlikda o ‘sadi. Uni tog‘ o ‘rmonchiligi va 
melioratsiya ishlarida, jumladan, tog1 qiyaliklarini yuvilishdan saqlash 
maqsadida ekish tavsiya etiladi. Ukrainada, Shimoliy Kavkazda 
xushmanzara daraxt sifatida ekiladi. Lekin sovuqdan zararlanadi. G ‘arb 
va silliq qatrang‘ilar, tarqalishi va boshqa xossalari bilan kavkaz 
qatrang‘isidan farqlanadi. Bu har ikkala tur ham Shimoliy Amerikada 
tarqalgan bo‘lib, bundan 150 yil ilgari MDH ga keltirilgan. H ozir 
Ukrainada, Kavkazda va boshqa hududlarda o ‘sadi. U qurg‘oqchilikka 
juda chidamli, suv kam bo‘lgan yerlami k o ‘kalamzorlashtirishda ju d a 
mos keladi. Shimoliy Amerika o ‘rmonlarida