A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

G ‘arb chinori (Platanus occidlentalis L.) 
Shimoliy Amerikaning 
Atlantika qismida keng tarqalgan, kichik o'rmonlar hosil qiladi. 
Rossiyada 1800-yillardan buyon o ‘stirilmoqda, 30-40 m balandlikka, 2-
3 metr diametrga ega, o‘tkir uchli manzarali barglari daraxtda uzoq 
saqlanadi. Ko‘kalamzorlashtirishda istiqbolli tur hisoblanadi, Odessa 
shahrini ko‘kalamzorlashtirishda, Janubiy Ukraina va Qrimda k o ‘plab 
ekilgan. Sovuqqa o‘rtacha chidamli. 0 ‘rmon melioratsiyasida ham keng 
foydalaniladi.Ushbu turlardan 
tashqari 
0 ‘zbekiston 
sharoitlariga 
zarangbargli chinor (Platanus acerofolia (Ait.)W illd.) 
turi intro­
duksiya qilingan va ko‘kalamzorlashtirishda keng foydalaniladi.

---

TO LD O SH LAR (SALICACEAE) OILASI
Bu oilaga bir uyli, ko‘pincha ikki uyli daraxt, buta va chala butalar 
kiradi. Bulaming bargi oddiy tuzilgan, spiral shaklida joylashadi, bir 
jinsli, gullari kuchalasimon to ‘pgul hosil qiladi. Kuchalasi barglar 
yozilgunga qadar yoki yozilib bo ‘lgandan keyin hosil bo‘ladi. Gullari 
yonbargchalar qo‘ltig‘ida joylashadi. Gulining gulqo‘rg ‘oni, changchisi 
bor. Changchisi 1 dan 80 tagacha bo‘lishi mumkin. Ular erkin holda 
yoki bir-biri bilan qo‘shilib o ‘sgan bo‘ladi. Urug‘chi gullari bir uyli, 
mevachi bargi ikkita, tugunchasi ustki, ko‘p urug‘kurtakli. Ular shamol 
yoki hasharotlar yordamida changlanadi.
Mevasi bir uyali, ko‘p urug‘li ko‘sakcha b o iib , ikki-uch pallaga 
b o ‘linadi, urug‘ining tub tomonida kumush rang ipaksimon tuklar bor. 
U ru g ia ri shu tuklar yordamida havoda va suvda tarqaladi. Urug‘i unib 
chiqish xususiyatini tez y o ‘qotadi. Urug‘ida boshlang‘ich ildiz, 
urug‘palla va murtak bor. Endosperma bo‘lmaydi. Bular urug‘dan va 
qalamchadan ko‘payadi.
Toldoshlar oilasiga kiradigan o ‘simliklar, asosan, shimoliy yarim 
sharda m o‘tadil iqlim mintaqasida tarqalgan. Ular daryo va ko‘l 
b o ‘ylaridagi nam yerlarda o ‘sadi. Tuproq tanlamaydi. Oilaning uchta: 
tol, terak, chozeniya turkumlari bor. Bular tarkibiga 600 dan ortiq tur 
kiradi. Ulardan 200 tasi MDH florasida uchraydi. Markaziy Osiyo 
florasida 70 turi bo‘lib, ulardan 40 tasi mahalliy floraga oid, qolgan 30 
tasi introduksiya qilingan turlardir.