A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

42-rasm. Majnuntol.

---

Majnuntol 
Mesopotamiyada tabiiy 
tarqalgan. 
Kavkazda 
va 
Markaziy Osiyo respublikalarida manzarali o ‘simlik sifatida ariqlar, 
hovuzlar bo‘yiga ko‘p ekiladi. Shox-shabbasi egilib o ‘sganligidan juda 
chiroylidir. Uning yana bir turi Xitoydan keltirilgan m atsudan tolidir.
Uning barglari to ‘q-yashil rangda b o ‘lib, shox-shabbasi pastga 
osilib o ‘sganligidan nihoyatda chiroyli. Bulardan tashqari turkumning 
ju n g‘or toli (Salix songorica Rgl.), turon toli (Salix turanica N as.),
Tyan-Shan toli (Salix tianschanica Rgl.) 
kabi turlari o ‘rmonchilikda 
va ko‘kalamzorlashtirishda foydalaniladi.
TERAK (POPULUS) T U R K U M I
Turkumning vakillari daraxt bo‘lib, b o ‘yi 40-50 m ga, diametri 1-
1,5 m ga yetadi. Tanasi tik o'sadi, bir tanali, ayrim turlarining tanasi 
ikkiga shoxlanadi. Shox-shabbasi tuxumsimon, piramida, tor piramida, 
keng oval shaklida bo‘ladi. Po‘stlog‘i yoshiga qarab har xil boMadi. Bir 
yillik novdalarining po‘stlog‘i kul rang, qo‘ng‘ir kul rang va och sariq 
rangda bo‘ladi. Tanasining po‘stlog‘i qo‘ng‘ir kul rang, katta yoshida 
bo‘yiga yorilgan bo‘ladi. Kurtaklari yirik-mayda, ko‘p tangachali, 
yumaloq, butilkasimon, juvoldizsimon, stakansimon bo‘lib, novdada 
yotiq yoki tik joylashadi. Tangachasi yelimli yoki yelimsiz, hidli yoki 
hidsiz. Barglari bandli, navbat bilan joylashadi, barg plastinkasi butun 
yoki panjali, chiziqli, lansetsimon, buyraksimon, yumaloq, romb shaklda 
bo‘ladi. Bir tup daraxtning o ‘zida har xil shaklda b o ‘lishi mumkin. Barg 
plastinkasining har ikkala tomoni tuksiz, rangi har xil. Yuz tomoni to ‘q 
yoki och yashil, orqa tomoni kul rangda, ayrimlarida zangori rangda, 
dag‘al, qalin po‘stli. Barglarining cheti kesik, yirik-mayda tishchali yoki 
butun. Bandi uzun yoki kalta, yumaloq, chiziqli, ezilgan, tukli yoki 
tuksiz. Yon bargchalari tor lansetsimon b o ‘lib, tez to‘kilib ketadi. 
Kuchalasi silindrsimon boshoqsimon to‘pgul. K o‘p guli osilib yoki tik 
o ‘sadi. Gullab bo'lgach, u to‘kilib ketadi. Teraklar ikki uyli, guli bir 
jinsli daraxt. Changchi gullari to‘q qizil rangda, urug‘chi gullari esa 
yashil to‘q qizil novvoti rangda bo‘ladi. Aksariyat teraklar barg 
yozishdan oldin yoki barg yozgandan keyin gullaydi. Gulining cheti 
o ‘yiq, ular gulyon bargchalar qo‘ltig‘ida rivojlanadi. Urug‘i mayda, 
ko‘p, kumush rang tukli, eni 0,5-0,9 mm. Teraklar shamol yordamida, 
ayrimlari hasharotlar yordamida changlanadi.
Teraklar serhosil daraxt bo'lib, har yili hosil beradi. Urug‘i shamol 
va suv vositasida tarqaladi.

---