Ǵıw tártibin úyreniw Jumisti maqseti

9-ámeliy shınıģıw. Ólshewdi orınlaw metodikasın (ÓOM) islep shıǵıw tártibin úyreniw


Jumisti maqseti: Ólshewdi orınlaw metodikasın (ÓOM) islep shıǵıw tártibin úyreniw

Ólshewlerdi orınlaw metodikaları ólshewler birliligin támiyinlew sistemasınıń zárúr hám áhmiyetlili qurawshısı bolıp tabıladı. Óz DSt 8. 010. 1:2002 " Óz O'DT. Metrologiya. Atamalar hám tariypler. Tiykarǵı hám ulıwma atamalar" standartında ólshewlerdi orınlaw metodikası ólshewlerdegi jumıslar hám qaǵıydalardıń ornatılǵan kompleksi retinde tariyp berińan. Ólshew jumısları hám qaǵıydaları orınlanǵanda ólshewler nátiyjeleri kepillik berilgen anıqlıqta alınadı.

Ólshewlerdi orınlaw metodikasında ólshew nátiyjeleriniń aljasıqları bahalanǵan bolıwı hám belgili ólshew sharayatlarında ornatılǵan anıqlıqtı támiyinlewi kerek. Ólshewler belgilengen tártipte attestatlangan ólshewlerdi orınlaw metodikasına muwapıq atqarılıwı kerek. Ólshewlerdi orınlaw metodikasın islep shıǵıw hám metrologik attestatlaw tártibi O'zstandart Agentligi tárepinen ornatıladı.
Ólshewlerdi orınlaw metodikasına tiykarǵı talaplar Óz DSt 8. 016 :2002 " Óz O'DT. Ólshewlerdi orınlaw metodikaları. “Tiykarǵı qaǵıydalar” da ornatılǵan.
Ólshewlerdi orınlaw metodikası (O'BM) ni islep shıǵıwda Óz T 51-088:1999 " O'Z O'DT. Ólshewlerni orinlaw metodikaları, dúzilisi, mazmunı, aytılıwı hám rásmiylestiriliwi"niń qaǵıydalarınan paydalanıw usınıs etiledi.
Bizge belgili, hár qanday ólshewlerdi ayırım qaǵıyda hám emlewler birlespesi dep júrgiziw múmkin, olardı orınlaw bolsa málim qátelik penen ólshew nátiyjelerine erisiwdi támiyinleydi. Ámelde ólshew proceduraların tártiplew:
- kóplegen quramalı ólshewlerdi sonday-aq element hám materiallardıń quramın ólshewde tiykarǵı jumıs quralı (instrument) bolıp esaplanadı.
O'BM-bul hújjetlestirilgen operatsiya hám qaǵıydalar birlespesi bolıp olardı orınlaw kepillik berilgen anıqlıqtaǵı ólshew nátiyjeleri alıwdı támiyinleydi.
O'BM - metrologik attestatsiyaga tartıladı.
O'BM - O'zstandart tárepinen tastıyıqdan hám mámleket reestridan ótkennen keyin qollanıladı.
ÓOM - metrologik qadaǵalaw hám tekseriw ob'ektleri esaplanadı. (“Metrologiya tuwrısında” - 13 element DMN hám tekseriw ob'ektleri)
ÓOM - metrologik xarakteristikalarǵa iye.
Tiykarǵı metrologik xarakteristikalar bolıp:
- ólshew diapazonın óz ishine alǵan qollanılıw tarawı ;
- tásir etiwshi faktorlardı sheklewshi parametrler;
- úzliksiz hám tosınarlı qurawshılardan ibarat ólshew aljasıqları.
O'v sıyaqlı O'BM metrologik attestatsiyaga tartıladı.
DMN hám T sheńberindegi O'BM dıń attestatsiyasi O'zstandart tárepinen akkreditlangan. Mámleket metrologiya xızmeti hám yuridikalıq adamlardıń shólkemleri tárepinen ámelge asıriladı. O'BM ekspertizasini O'zstandart quramındaǵı Ózbekstan metrologiya xızmetlerin kórsetiw bas orayı ótkeredi.
O'zRST 8. 016 hám GOST 8. 010 - talaplarına juwap bermeytuǵın O'BM qollanılıwına jol qoymaydı.
O'BM nızamlılıǵın ornatıw boyınsha jumıslar kompleksi tómendegi izbe-izlilikde atqarıladı :
O'BM metrologik ekspertizasi programmasini ishlab chiqish, kelishish va tasdiqlash.
2. Yangi ishlab chiqarilgan O'BM - loyihasi yoki amaldagi qayta ko'rib chiqilayotgan O'BM ning metrologik ekspertizasi. “Metrologik ekspertiza - bu ekspert - metrologlar tomonidan o'lchashlar birliligi va aniqligi bilan bog’liq bo'lgan talablar, qoida va normalarning to’g’ri qo’llanilishining tahlili va baholanishidir”.
3. Nazorat va eksperimental tadqiqotlar.
4. O'BM natijalari bo'yicha hujjatlarni metrologik ekspertizasi va O'BM tasdiqlash va registratsiyadan o'tkazish.
5. O'BM metrologik attestatsiyasi to’g’risidagi hisobotni rasmiylashtirish.
O'BM attestatsiyasi bo'yicha ishlarning ijobiy natijalari bo'yicha O'zstandart O'BM hujjatlarning Oxirgi tahririni tasdiqlaydi va O'BM ga sertifikat rasmiylashtiradi. Sertifikat O'BM DMN va T doirasida, qo’llanilishini tasdiqlovchi hujjat bo'lib hisoblanadi va besh yildan o'tmagan mudatga beriladi.
3. Me'yoriy hujjatlarning ekspertizasi.
Normativ texnik va texnologik hujjatlarning ekspertizasi o'lchashlar birliligini táminlashning ajralmas qismi bo'lib metrologik nazoratning zaruriy ko'rinishidir.
O'BM metrologik ekspertizasi programmasın islep shıǵıw, kelisiw hám tastıyıqlaw.
2. Jańa islep shıǵarılǵan O'BM - joybarı yamasa ámeldegi qayta kórip shıǵılıp atırǵan O'BM dıń metrologik ekspertizasi. “Metrologik ekspertiza - bul ekspert - metrologlar tárepinen ólshewler birliligi hám anıqlıǵı menen baylanıslı bolǵan talaplar, qaǵıyda hám normalardıń tuwrı qollanılıwınıń analizi hám bahalanishidir”.
3. Qadaǵalaw hám eksperimental izertlewler.
4. O'BM nátiyjeleri boyınsha hújjetlerdi metrologik ekspertizasi hám O'BM tastıyıqlaw hám registratsiyadan ótkeriw.
5. O'BM metrologik attestatsiyasi tuwrısındaǵı esabattı rásmiylestiriw.
O'BM attestatsiyasi boyınsha islerdiń unamlı nátiyjeleri boyınsha O'zstandart O'BM hújjetlerdiń Aqırǵı redakciyasın tastıyıqlaydı hám O'BM ga sertifikat rásmiylestiredi. Sertifikat O'BM DMN hám T sheńberinde, qollanılıwın tastıyıqlaytuǵın hújjet bolıp esaplanadı hám bes jıldan ótpegen muddetke beriledi.
3. Normativ hújjetlerdiń ekspertizasi.
Normativ texnikalıq hám texnologiyalıq hújjetlerdiń ekspertizasi ólshewler birliligini támiyinlewdiń ajıralmaytuǵın bólegi bolıp metrologik qadaǵalawdıń zárúrli kórinisi bolıp tabıladı.
ME - bul ólshewi kerek bolǵan parametrlerdi tańlaw, mahsulotlarni islep shıǵarıw, sınap kóriw ekspluataciya, remonti hám olardı ámeldegi normativ hújjetler talaplarına sáykesligi boyınsha texnikalıq sheshimlerdiń metrologik dárejesin analiz qılıw hám bahalaw bolıp tabıladı. Metrologik ekpertizaga ónim hám xızmetlerge tiyisli normativ hám texnikalıq hújjetler olar turmıslıq cikllerdiń barlıq etaplarida tartıladı.
Metrologik ekspertizaga tartıladı :
- Mámleketler ara, Mámleket, tarmaq hám Ózbekstan informatsion fondida registratsiyadan ótken shólkemlerdiń ónim hám xızmetlerine bolǵan standartlardıń joybarları ;
- Basshılıq hújjetlerdiń joybarları ;
- Texnikalıq shártnamalardıń joybarları ;
- Import boyınsha qabıl etilgen ónimlerdi sınap kóriw usılları hám programmalardıń joybarları ;
- Ólshew quralların, sonday-aq standart úlgilerin islep shıǵıw texnikalıq shınıg’ıwlar joybarları ;
- O'v túrin tastıyıqlaw boyınsha sınaq usılları hám programmalardıń joybarları ;
- O'v ni salıstırıwlaw usılın joybarları hám basqalar
Ekspertizani ótkeriw múddeti 30 kúnden aspawı kerek. Ekspertizadan ótpegen hújjetler qayta ekspertizaga tartıladı.
Ónim (xızmetler) sapası izertlew, islep shıǵıw, proektlestiriw, tájiriybe-konstruktorlıq jumısları basqıshlarında qáliplestiredi hám normativ hújjetlerde belgilenedi. Ózbekstan Respublikasınıń " Standartlastırıw tuwrısında" nızamında kórsetiliwishe, standartlastırıw boyınsha normativ hújjetler mámleketimiz hám shet el pán hám texnikanıń zamanagóy jetiskenliklerine tiykarlanǵan bolıwı hám Ózbekstan respublikasınıń nızamlarına sáykes keliwi kerek. Bul talaplardı orınlaw ushın normativ hújjetlerdi ilimiy-texnikalıq ekspertizasi (MH ITE) ni ótkeriw kerek. Ekspertiza Ózbekstan mámleket standartı Óz DSt 1. 21:2001 " Óz SDT. Normativ hújjetlerdi ilimiy-texnikalıq ekspertiza qılıw" de belgilengen.
MH ITE normativ hújjetlerdiń xalıq aralıq, aymaqlıq, mámleketlikleraro, shet el standartlar menen uyqaslashtirilganlik dárejesin ornatıw, pán, texnikanıń zamanagóy rawajlanǵanlıq darajasiga muwapıqlıǵın, ámeldegi nızamlarǵa hám Óz SDT, Óz O'DT, Óz SMT tiykar bóliwshi normativ hújjetlerge hám basqa standartlastırıw tarmaqlararo sistemalarına sáykesligin ornatıw maqsetinde atqarılatuǵın izertlewden ibarat.
Ózbekstan standartlastırıw mámleket sisteması talaplarına muwapıq tómendegiler ekspertizadan ótkeriledi:
• MH joybarları ;
• tastıyıqlanǵan normativ hújjetler;
• mámleket diziminen ótkeriletuǵın MH;
• ámeldegi MH;
• MH ózgertiwlerdiń joybarları ;
• mámleket diziminen ótkeriletuǵın, MH dıń tastıyıqlanǵan ózgertiwleri.
Ekspertizaning tómendegi xillari ornatılǵan :
• normallastırıw tekseriwi;
• kelisiwdiń tolıqlıǵı ;
• májburiy talaplarǵa muwapıqlıǵı ;
• patent sofligiga tekseriw;
• ashıq baspadan shıǵarılmaytuǵın maǵlıwmatlar ;
• texnik ekspertiza;
• ekonomikalıq ekspertiza;
• metrologik ekspertiza;
• ekologiyalıq ekspertiza;
• terminologik ekspertiza;
• huqıqıy ekspertiza;
• baspa redakciyası ;
• ilimiy-texnikalıq dárejeni bahalaw.
O'zstandart Agentliginiń tapsırması, buyırtpashınıń sorawnaması, sonday-aq zárúrligine qaray, standartlastırıw ob'ektiniń qásiyetlerine qaray, ekspertiza bólek túrler boyınsha ótkeriliwi múmkin.
O'zstandart Agentligi, standartlastırıw boyınsha texnikalıq komitetler, standartlastırıw boyınsha tayansh shólkemler hám ekspertiza ótkeriwge kepillik berilgen basqa shólkemler normativ hújjetlerdi ekspertizadan ótkeredi.
Normallastırıw tekseriwinde tómendegiler tekseriledi:
• normativ hújjettiń tuwrı dúzilgenligi hám rásmiylestirilgeni;
• ámeldegi normativ hám basqa hújjetlerge tuwrı hám huqıqıy silteme etilgenligi;
• MH dıń zárúr informaciya qıdırıw belgileri (atı, belgisi, ónimdiń ulıwma mámleketlik klassifikaciyalawdıń kodı (MUT), standartlar ulıwma mámleketlik klassifikaciyalawdin toparı (SUT),
Simvollar, qısqartpalar, ámelge kirgiziw sánesi hám (yamasa ) ámel múddeti, hújjettiń qaysı MH ornına islep shıǵılǵanlıǵı tuwrısında maǵlıwmatlar hám t.b. );
• tekshiruvchi shaxslar, orınlawshılvr qollarınıń bar ekenligi;
• hújjettiń sırtqı kórinisi.
Kelisiw tolıqlıǵın tekseriwde normativ hújjettiń mápdar shólkemler dizimine muwapıq tolıq kelisimligi, sonıń menen birge dizimge kiritilmegen shólkemler menen qosımsha túrde kelisiw zárúrligi anıqlanadı. Pikir-mulohazalar kompleksi, ilimiy-texnikalıq keńeslerdiń protokolı, shártlesiw jıynalıslarınıń protokolı, normativ hújjette pikir-muloqazalarning, usınıslardıń tolıq sáwlelendirilganligi analiz etiledi, islep shıǵıwshınıń pikir hám usınıslar boyınsha juwmaǵınıń tıyanaqlıǵı anıqlanadı.
Májburiy talaplarǵa muwapıqlıǵın tekseriw májburiy talaplardıń Ózbekstan nızamlarına, uyqas xalıq aralıq va milliy standartlarǵa, standartlastırıw tarmaqlarara sistemalarǵa muwapıq tolıq hám tuwrı aytilganligin anıqlawdan ibarat.
Standartlastırıw ob'ektiniń patent sofligi patent formulyariniń tuwrı toltirilganlgin (bunday hújjet ámeldegi bolǵanda ) tekseriw jolı menen anıqlanadı.
Ashıq baspadan shıǵarılmaytuǵın maǵlıwmatlardıń bar ekenligi uyqas jollama boyınsha tekseriledi.
Texnikalıq ekspertizani ótkeriwde:
normativ hújjet atınıńń texnikalıq tapsırmaqa (ámeldegi bolǵanda ), normativ hújjettiń mazmunına hám standartlastırıw jobaları (programmaları ) ga sáykesligi, standartlastırıw ob'ektiniń normativ hújjet dárejesine muwapıqlıǵı, normativ hújjettiń tuwrı aytilganligi hám mazmunınıń tuwrılıǵı anıqlanadı ; normativ hújjet kórsetkishleriniń mámleketlikleraro standartlar hám milliy hújjetlerdiń talaplarına muwapıqlıǵı ; tekserilip atırǵan normativ hújjettiń uqsas ónimge ámeldegi normativ hújjetlerdiń tákirarlanganlik holi anıqlanadı.
Ekonomikalıq ekspertiza túsindiriw jazıwındaǵı maǵlıwmatlardı tastıyıqlaytuǵın, normativ hújjetti engiziw texnikalıq-ekonomikalıq jáne social natiyjeliligi esabınıń tuwrılıǵın tekseriwden ibarat.
Metrologik ekspertiza Óz RH 51 - 106 :2001 boyınsha atqarıladı.
Terminologik ekspertiza ornatilgfn ilimiy-texnikalıq atamalardıń normativ hújjette tuwrı qollanılǵanlıǵın, mámleketlikleraro hám respublika terminologik standartlarına ámel qılınǵanlıqtı tekseriw basqıshı boladı.
Huqıqıy espertiza normativ hújjet mazmunınıń ámeldegi nızamlardıń talaplarına muwapıqlıǵın tekseriwden ibarat.
Baspa redakciyası normativ hújjet tekstin ilimiy hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı tahrir, texnikalıq tahrir etiwden ibarat.
Ilimiy hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı tahrir normativ hújjet mazmunın logikalıq, texnikalıq hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı tárepten tuwrı savodli bayanlaw, qabıl etilgen qısqartpalarǵa ámel qılıw, orfografik, sintaksis, stilistik qátelerdi joytıw maqsetinde atqarıladı.
Texnikalıq tahrir normativ hújjetti baspaxanada yamasa basqa usılda baspadan shıǵarıwǵa tayarlawdan ibarat.
Joybardıń yamasa tastıyıqlanǵan normativ hújjettiń " Standartlastırıw tuwrısında" nızam talaplarına, xalıq aralıq, mámleketlikleraro, aymaqlıq, shet el standartlardıń talaplarına muwapıqlıǵın anıqlaw, sonıń menen birge uyqaslashtirilganlik dárejesin anıqlaw maqsetinde normativ hújjetlerdiń ilimiy-texnikalıq dárejesi (ITD) bahalanadı.
Bahalaw normativ hújjetlerdi islep shıǵıwshılar (standartlastırıw boyınsha texnikalıq komitetler, standartlastırıw boyınsha tayansh shólkemler, korxonalar, shólkemler), O'zstandart Agentliginiń keńseleri tárepinen Óz RH 51 - 077:1998 " Óz SDT. Ónimge normativ hújjettiń ilimiy-texnikalıq dárejesin bahalaw metodikasi" ga muwapıq, islep shıǵıwshı tárepinen dúziletuǵın ónim texnikalıq dárejesi hám sapası kartasın hám (yamasa ) salıstırıwlaw kestein qollanıp, kórsetkishlerdi salıstırıwiy bahalaw tiykarında atqarıladı.
Normativ hújjetler ekspertizasining nátiyjeleri qálegen formada dúzilgen akt kórinisindegi ekspert juwmaq menen rásmiylestiriledi. Aktda ótkeriletuǵın barlıq túrdegi ekspertiza nátiyjeleri sáwlelendiriledi. Juwmaqta ekspertiza ob'ektiniń ulıwma tolıq maǵlıwmatı tómendegishe jazıladı : " Normativ hújjet (normativ hújjet joybarı ) standartlastırıw mámleket sisteması, ólshewler birligin támiyinlew mámleket sisteması, Ózbekstan Respublikası sertifikatlastırıw milliy sisteması talaplarına hám basqa standartlastırıw tarmaqlararo sistemalarına muwapıq keledi (muwapıq kelmeydi) ".
Akt ekspert hám ekspertizani ótkergen bólimler basshılarınig qolı menen ishontiriladi hám administraciya tárepinen tastıyıqlanadi.
Kelispewshilikler boyınsha Aqırǵı qarardı : normativ hújjetti ekspertizaga jo'natgan shólkem; Davarxitekturaqurilish, Davtabiatqo'mita, Ózbekstan Respublikasınıń Den sawlıqtı Saqlaw ministrligi (óz kepilligi sheńberinde); O'zstandart Agentligi juwmaq formasında qabıl etedi.
Normativ hújjet ekspertizasining aktı sorawshıǵa hám islep shıǵıwshı - túpkilikliat iyesine jónetiledi.
Aktning bir nusqası normativ hújjet hám barlıq qosımshalar menen birge ekspertizani ótkergen shólkemde saqlanadı. Barlıq jaǵdaylarda normativ hújjet ekspertizasi aktınıń bir nusqası O'zstandart Agentligine jónetiledi
Ekspert juwmaqtıń holis (ob'ektiv) ligiga juwapkerlik ekspertizani ótkergen qánige-ekspertga júkletiledi.


Qadaǵalaw sorawlar :
1. Ólshewlerdi orınlaw metodikası delingende ne túsiniledi?
2. Normativ hújjetlerdiń metrologik ekspertizasi.
3. Metrologik ekspertiza ne?
4. Qaysı hújjetler ekspertizadan ótkeriledi?