|
150 •
1 APRIL 2022
•
ВОСПИТАНИЕ НОВОГО ПОКОЛЕНИЯ В ЭПОХУ ГЛОБАЛЬНОГО ПРЕОБРАЗОВАНИЯ
RAISING A NEW GENERATION IN ERA OF GLOBAL TRANSFORMATION •
1 APRIL 2022
•
151
MAKTABGACHA YOSHDAGI NUTQ NUQSONIGA EGA BO
ʻ
LGAN
BOLALAR SO
ʻ
ZLASHUV NUTQINI RIVOJLANTIRISH MAZMUNI
D. Umarbekova
Nizomiy nomidagi TDPU
1-bosqich magistri
Annotatsiya.
Maqolada maktabgacha tarbiya yoshidagi nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalar o
ʻ
zini o
ʻ
rab
turgan olam haqidagi tasavvurini kengaytirish va so
ʻ
z boyligini oshirish, ularni atrofdagi predmetlar bilan,
tabiat va jamiyat hayoti bilan tanishtirish orqali so
ʻ
zlashuv nutqini rivojlantirish, korreksion-logopedik
yordam yo
ʻ
llari yoritib berilgan.
Kalit so
ʻ
zlar:
tasavvur, malaka, ko
ʻ
nikma, analiz, sintez, morfologiya, differensiatsiy, intellekt, tovush
.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalarda maxsus bilim, malaka va
ko
ʻ
nikmalar uchun asos quriladi, atrof-olamga bolaning munosabati belgilana boshlanadi. Bog
ʻ
langan
nutq fikrlar olamining ajralmas qismi bo
ʻ
lib, fikrlarning bog
ʻ
liqligi hisoblanadi. Bog
ʻ
langan nutqda bolaning
mantiqiy fikrlashi, idrok etilayotganlarni tahlil eta olish aks etadi. Bolaning hikoya eta olishiga qarab, uning
nutqiy rivojlanishiga baho bera olish mumkin bo
ʻ
ladi. Biroq ayrim eshituv va intellekti, idroki me’yorda
bo
ʻ
lgan bolalarda birdan nutqning barcha komponentlari: fonetik, leksik va grammatik shakllanishi keskin
orqada qoladi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalar o
ʻ
zini o
ʻ
rab turgan olam
haqidagi tasavvurini kengaytirish va so
ʻ
z boyligini oshirish ularni atrofdagi predmetlar bilan, tabiat va jamiyat
hayoti bilan tanishtirish orqali amalga oshiriladi. Bolalarning o
ʻ
zini o
ʻ
rab turgan borliq, jumladan, shahar,
qishloq, teatr, metro haqida olgan bilimlari syujetli va ijodiy o
ʻ
yinlar orqali mustahkamlanadi. Ular o
ʻ
yinda
turli rollarni bajaradilar. Bolalar turli o
ʻ
yinlarda ijtimoiy xulq me
ʻ
yorlarini o
ʻ
zlashtirib boradilar. Keyinchalik
ijtimoiy adaptatsiya uchun zarur bo
ʻ
lgan lug
ʻ
at boyliklari mustahkamlab boriladi. Tevarak-atrof haqidagi
tasavvurlarni kengaytirish tarbiyachining maxsus uyushtirgan mashg
ʻ
ulotlarida ham amalga oshiriladi.
Shuning uchun so
ʻ
z boyligini oshirish va faollashtirish uchun tarbiyachining yakuniy mashg
ʻ
ulotlari katta
ahamiyatga egadir. Masalan, bir qator mashg
ʻ
ulotlar davomida bolalar “Qishki kiyimlar”, “Yozgi kiyimlar”
mavzusi bo
ʻ
yicha so
ʻ
zlarni o
ʻ
zlashtirib boradilar. Keyin “Mavsumiy kiyimlar” mavzusi yuzasidan o
ʻ
tkazilgan
yakuniy mashg
ʻ
ulotlar turli ko
ʻ
rinishlarda o
ʻ
tkaziladi: yilning 4 fasliga sayr, rasmga qarab gapirib berish,
tasavvuri bo
ʻ
yicha gapirib berish va boshqalar. O
ʻ
zini o
ʻ
rab turgan dunyo haqidagi tasavvurni kengaytirish
hamda og
ʻ
zaki nutqini rivojlantirish uchun maishiy va madaniy muassasalarga ekskursiya uyushtirish,
shaharning diqqatga sazovor joylari bilan tanishtirish zarurligi ota-onalarga tushuntiriladi. Masalan, “Kasb”
mavzusini o
ʻ
rganishda ota-onalardan o
ʻ
z mehnatlari haqida gapirib berish, iloji bo
ʻ
lsa, o
ʻ
zlari xizmat
qilayotgan korxona yoki muassasa bilan tanishtirish so
ʻ
raladi. “Shahar”, “Qishloq”, “Transport” mavzulariga
bog
ʻ
liq ravishda shu soha kishilari mehnati bilan tanishtirib boriladi, bir-biriga nutqiy ta
ʻ
sir o
ʻ
tkazish orqali
nutqi o
ʻ
stirib boriladi. Bu tasavvurlar bolalar bilan guruhda o
ʻ
tkaziladigan suhbatga asos bo
ʻ
lib xizmat
qiladi. “Kasblar”, “Shahar”, “Qishloq” kabi mavzular bo
ʻ
yicha “Metro”, “Paxta dalasida”, “Do
ʻ
kon” o
ʻ
yinlari tashkil
qilinadi. Ko
ʻ
p tarmoqli maktabgacha ta
ʻ
lim tashkilotlarida nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalarga logopedik
yordam quyidagi yo
ʻ
nalishda tashkil qilinadi:
- fonematik idrokni rivojlantirish va mustahkamlashni davom ettirish; akustikasi va artikulyatsiyasi
bo
ʻ
yicha tovushlarni differensiatsiyalash;
- so
ʻ
zni tovush tomonidan tahlil qilishni mustahkamlash va takomillashtirish;
- so
ʻ
z boyligini oshirish orqali og
ʻ
zaki nutqni faollashtirish;
- o
ʻ
xshash predmetlarni ularning belgisi bo
ʻ
yicha differensiatsiyalash, ya
ʻ
ni muhim alomatlarga ajratish;
- aytilgan so
ʻ
zning sinonimini topish;
- so
ʻ
zning morfologik tarkibi haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish; sifat haqidagi tasavvurlarni o
ʻ
stirish;
- fe
ʻ
llarni zamonlarda qo
ʻ
llash va ularning ko
ʻ
lamini kengaytirish;
- bir nechta shaxsning harakati tasvirlangan syujetli rasm bo
ʻ
yicha hikoya tuzish; - syujetli rasm
bo
ʻ
yicha ma
ʻ
lum izchillikda bog
ʻ
langan hikoya tuzish.
Bu ishlarni amalga oshirish jarayonida quyidagilarga ahamiyat beriladi:
- rasm mazmunini ma
ʻ
lum izchillikda bayon qilishga oid malaka va ko
ʻ
nikmani rivojlantirish hamda
unga ta
ʻ
sir etuvchi hamkorlik vositalarini aniqlash;
- hikoya tuzish uchun zarur til vositalarini tanlash malakasini shakllantirish dialogda erkin muloqot
qilish malakasini rivojlantirish.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalar bilan yakka tartibdagi mashg
ʻ
ulotlarda
quyidagilar taklif etiladi:
- oldin qo
ʻ
yilgan tovushni mustahkamlash;
- turli guruhga kiruvchi tovushlar differensiatsiyasi (nutqiy material asosida). Maktabgacha
ta
ʻ
lim tashkilotlarida nutq nuqsoniga ega bo
ʻ
lgan bolalarga logopedik yordam jarayonida bilimlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
