Volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 4 
ǀ
2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
  
 
218 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
Дастлабки вақтларда, фақатгина ишлаб чиқариш жараёнига боғлиқ бўлган 
техник характерга эга бўлган махфий маълумотлар“ноу
-
хау”ни ташкил қилиши 
мумкин бўлган.
Лекин аста
-
секин вақт ўтиши билан “ноу
-
хау” мутлақо ҳар қандай 
характердаги билим ва тажрибани ифодалай бошлайди.
Бунинг натижасида 
“тижорат сири”
, 
“ошкор этилмаган ахборот”
, 
“тижорат сирининг 
махфийлиги”
каби атамалар кириб кела бошлайди.
1916 йилда АҚШда
бўлиб ўтган
“Duran vs Brown”
фуқаролик ишидан сўнг 
ноу
-
хау
тушунчаси
бутун дунёга кенг тарқала бошлаган. 
Франция
да 
“savoir 
faire”
, 
Германия
да 
“wissen wie”
, 
Россия
да 
“секрет производства”
, 
АҚШ
да 
“trade secret”
каби атамалар
билан
юритилган.
Гарчи ноу
-
хау институти XX асрда келиб кенг фаолият юритган бўлсада, 
унинг вужудга келиши узоқ ўтмишга бориб тақалади. Хитой фарфори, дамашқ 
пўлати (қилич), ўрта аср ҳунармандларининг махсус билимлари ўша даврдаги
ноу
-
хау
ҳисобланган
. 
Муайян шахслар ёки жамоаларгагина маълум бўлган ноу
-
хау бегона шахслардан сир тутилган. Бундай маълумотларни рухсатсиз ошкор 
қилганлик учун энг олий жазо –
ўлим белгиланган. 
Қадим
замонлардан бери ноу
-
хау институтидан фаол фойдаланиб келаётган 
давлат бу
Хитой
давлати
ҳисобланади
. 
Анъанавий ипак ишлаб чиқариш сирлари 
ўта даражада тижорий қийматга эга бўлган маълумот саналган ва асрлар давомида 
ўзгалардан махфий тутилган. Қоғоз
ишлаб чиқариш технологияси
эса
давлат 
даражасидаги сир ҳисобланган. Хитой императорлари янги ёзув материали 
таркибини хорижликлар ўрганишини истамаган ва унинг ошкор бўлмаслиги учун 
қаттиқ назорат олиб борганлар
. 
Бундай назоратни
императорнинг
хос одамлари 
амалга оширган.
Узоқ вақт қўшни мамлакатлар хитойлик қоғоз усталарининг 
технологияси
сирини топа олишмаган. 
Вақтлар ўтиши билан савдо
-
сотиқ муносабатлари ривожланиши таъсири 
натижасида “Буюк ипак йўли”да жойлашган ҳудудлар бу сирдан воқиф 
бўлганлар. 
Биринчилардан бўлиб Ўрта Осиё халқлари хитойликлардан қоғоз ишлаб 
чиқаришни
ўрганадилар. Кейинчалик қўшни Корея, у
ер
орқали японлар қоғоз 
ишлаб чиқаришни йўлга қўядилар.
Россияда ноу
-
хауга муносабат ўзига хос бўлган. 1749 йил
13 декабрда Сенат 
томонидан ишлаб чиқариш сирини муҳофаза қилувчи