|
1-bosqich.
Harakat texnikasi, uni ijro etísh tartibi haqida ilk
bor tushuncha hosil qilish va o'igatiluvchini rahiy jihatdan mazkur
harakat texnikasini o'zlashtirishga tayyorlash.
2-bosqich.
Harakat texnikasiga o‘igatish jarayonida boshlan-
g‘ich ko'nikma malakalarini hosil qilish, tarbiyalash, o'zlashtirishni
sekin-asta murakkablashtirish.
3-bosqich.
Harakat texnikasini to‘liq va mukammal bajarish.
Ortiqcha harakatlardan xalos bo‘lish.
4-bosqich.
Harakat texnikasini barqaror, to‘liq va tez bajarish.
5-bosqich.
Harakat texnikasini turli o'zgaruvchan vaziyatlarda
maqsadga muvofiq bajarish.
6-bosqich.
«Chaqurlashtirilgan» — murakkablashtirilgan o‘rga-
tish va takomfflashtirish jajpyoni.
1-bosqich.
0 ‘igatilgan malakalar texnikasining mukammalligini
ta’minlash, saqlash va ulaming ijro usullarini kengaytirish, boyitish
va takomfflashtirish.
Texnik tayyorgarlikning maqsad va vazifalarini amaliyotga joriy
etish ixtisoslashtirilgan vositalar (mashqlar) yordamida amalga
oshiriladi. Aslida «vositalar» keng ma’noga ega bo‘lib, ulaming
turlari xilma-xildir. Asosiylari, tabiiyki, yondashtiruvchi mashqlar,
texnikaga oid mashqlar (yoki asosiy mashqlar) va ikki tomonlama
voleybol o‘yini hisoblanadi. Lekin masalani muvafïaqqiyatli va
samarali hal etish uchun o‘igatish va takomfflashtirish jarayonida
tayyorlov mashqlari va taktikaga oid mashqlardan foydalanish
maqsadga muvofiqdir.
Boshqacha qilib aytganda, jismoniy sifatlami rivojlantiruvchi
va taktikaga oid mashqlami texnikaga o‘rgatish jarayonida qo‘llab
borish, o‘yin jarayonida voleybolchiga o‘z texnik imkoniyatidan
foydalanish darajasini orttiradi.
Demak, texnik tayyoigarlik jismoniy va taktik tayyorgarlik
bilan uzviy va chambarchas bogiiqdir.
90
Yuqorida qayd etilgan vositalar ma’lum uslublar asosida
qo'llaniladi. Uslublar — bu murabbiyning o‘rgatish jarayonida
(texnik tayyoigarlikda) beradigan mashqlami (vositalaml) qo'Uash
texnologiyasidir.
Uslublar shartli ravishda 3 tuiga bo‘linadi: tushuntirish, ko‘r-
gazmali va amaliy.
Texnik tayyorgarlik jarayonida shug'ullanuvchilaming yoshiga,
imkoniyatlariga, o‘rgatish bosqichiga qarab u yoki bu uslublaming
ustunügi bo'lishi mumkin.
Tushuntirishga oid uslublar o‘z ichiga so‘zlab berish, suhbat,
ko‘rsatma, tahlil va muhokama kabilami oladi.
Ko‘rgazmali uslublar: o‘quv filmlari, tasviriy filmlar, suratlar,
texnikaning murabbiy tomonidan namoyish qilinishi, o‘yinlarni
kuzatish va hokazo.
Amaliy uslublar:
1. Harakat texnikasini to‘liq holda o'rgatish;
2. Harakat texnikasini qismlarga bo‘lib o'rgatish;
3. Boshqaruv uslubi;
4. Harakatli ko'rgazma uslubi;
5. Qaytarish uslubi;
6. Murakkablashtirish uslubi;
7. Charchoq holatida o‘yin malakalarini bajarish uslubi;
8. Qo'shma uslub;
9. Aylanma usulida mashq bajarish;
10. 0 ‘yin uslubi;
11. Musobaqa uslubi.
Texnik mahoratni shakllantiruvchi
omillar
Voleybolchining texnik mahoratini oshirishda shunday omillar
mavjudki, ulami o‘quv-trenirovka jarayonini rejalashtirishda,
tashkil qilishda va boshqarishda e’tiborga olish samara zaminidir.
Bular jumlasiga quyidagilar kiradi:
1.
maxsus jismoniy sifatlar va qobiliyatlaming yuqori darajada
rivojlangan bo'lishi;
91
2. o ‘yin m alakalarining barcha usullari texnik jihatdan
0
‘zlashtirilgan boiishi;
3. musobaqaning o‘zgaruvchan vaziyatlarida, tashqi va ichki
ta’sirlar sharoitida harakat (ocyin) texnikasini barqaror hamda
mukammal bajarilishi;
4. voleybolchining o‘z o‘yin funksiyasini yuqori mahorat bilan
bajarishi;
5. o‘yin qoidalariga va o‘yin intizomiga noya qilgan holda
faollik ko‘rsatish, zukkolik, makkorlik, tadbirkorlik sifatlarini
namoyish qila bilish.
6. voleybolchi o‘z shaxsiy imkoniyatlaridan samarali foydalana
olishi;
7. organizmning funksional imkoniyatining yuqori darajada
rivojlanganligini ta ’minlash, uning yuklamaga bardosh berish
darajasini oshirish.
Shuning uchun mazkur omillar sport tayyorgarligini boshqa-
rishda asosiy moijal boiil^ xizmat qüish kerak.
H a ra k a tn i ijro etish texnikasini tarbiyalash
(o ‘zIashtirish) uslubiyati
0 ‘yin malakalari va ko‘nikmalarining shakllanishi ularni
o‘zlashtirish tartibi va o'rgatish texnologiyasiga asoslanadi.
Harakat texnikasiga o‘rgatish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
1. o‘rgatiladigan harakat texnikasi bilan tanishish, uni ijro
etish tartibini kuzatish va xotirada harakat izini (nusxasini)
qoldirish;
2. malakani oddiy sharoitda o‘zlashtirish;
3. malakani murakkablashtirilgan sharoitda oezlashtirish;
4. malakani o'yinda mukammal egallash va takomillashtirish.
O'rgatish jarayonini qayd etilgan tartibda amaJga oshirishda
qollaniladigan vositalar (mashqlami) quyidagi didaktik prinsiplaiga
asoslanishi shart:
— oddiydan murakkabga;
— yengildan og‘irga (nagruzka nuqtayi nazaridan);
— o ‘tilganidan o‘tilmaganiga.
92
Shakllangan malakalarni barqarorlashtírísh
va mukammallashtirish
Shakllangan texnika tashqi (ekzogen) va ichki (endogen)
ta’sirlar natijasida o‘zining tarkibiy (koordinatsion, biomexanik,
kinematik jihatlari) nusxasini yo‘qotish mumkin.
Masalan, harorat, havo namligi, atmosfera bosimi, tom o-
shabinlaming olqishi va hokazo tashqi ta ’sirlar yoki aylanma
tezlanishlar vaqtida tana muvozanatining yo‘qolishi (chayqalish),
charchash, psixologik stress kabi ichki ta’sirlar natijasida yuksak
shakllangan o‘yin usullari texnik jihatdan yengil, tez va aniq
ijro etilmasligi mumkin.
Bunday holatlar yuz bermasligi uchun o ‘yin texnikasini
o‘zgaruvchan vaziyatlarda, tashqi va ichki ta’sirlar sharoitida
bajarishni mashq qilish, sportchi organizmining yuklamaga
bardosh berish imkoniyatini oshirish kerak bo‘ladi.
Mashg'ulotlar davomida qo‘llaniladigan texnika va taktikaga
oid mashqlarni charchash holatida, ruhiyatga ta ’sir etuvchi
(shovqin, issiqlik) vaziyatlarida qayta-qayta takrorlash zarur.
Sport tayyorgarligining har davr va bosqichlarida o ‘quv-
mashgculot uslublari o‘ziga xos ustunlikda qo‘llaniladi va «dam
olish — m ashg^lot-yuklam asi» tizim ini boshqarishga qa-
ratiladi.
Bular jumlasiga uzluksiz mashq-yuklama, «bekatma-bekat»
aylanma, qaytarma-o‘zgaruvchan, oraliq (interval), «qo‘shma»
uslublar kiradi.
Yuqorida qayd etilgan o‘rgatish va takomillashtirish uslublari
va vositalari texnik tayyorgarlik jarayonida quyidagi tartibda
qo‘llaniladi:
— harakatlanish texnikasi;
~ to ‘pni o‘yinga kiritish, uning turlari va usullari;
— to ‘p uzatish, uning turlari va usullari;
— to ‘pni qabul qilish, uning turlari va usullari;
^ zarba berish, uning turlari va usullari;
~ to esiq qo‘yish, uning turlari va usullari;
— ikki yoqlama o‘yin (o£yin mashg‘uloti).
93
Mashg‘ulotlar jarayonida qoilaniladigan mashqlar hajm,
shiddat, mazmun va muddat jihatlaridan shug‘ullanuvchi yoshi,
tayyorgarligi va jinsiga qarab tanlanishi zarur. 0 ‘rgatish va
takomiUashtirish uslublari va vositalari har xil tartibda qoilanilishi
mumkin.
Texnik tayyorgarlik sport tayyorgarligi jarayonida jismoniy,
taktik va o‘yin tayyorgarligi jarayonlari bilan chambarchas bog‘liq
holda amaJga oshirilishi lozim.
Texnik tayyorgarlik jarayoni 17-andazada qayd etilgan tartibda
amalga oshirilishi tavsiya etiladi.
Taktik mahoratni samarali o‘zlashtirish imkoniyati jismoniy,
taktik va psixofunksion tayyorgarlikning shakllanganlik darajasiga
bogiiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
