Vniversiteti yuldashkv bkxzod sodiqovich polvonov satimboy rajapovich

1.1-rasm. Tajribada nurlarning hosil bo‘lishi.




Ushbu tajribadagi nurlar dastalariga grek alifbosining dast-labki uchta harfming nomi berilgan: alfa (a)-nurlar, beta (P)-nurlar va gamma (y)-nurlar. Tajriba natijalarining tahlili shuni ko'rsatdiki, alfa- nurlar geliy atomi yadrolarining oqimi, beta-nurlar tez harakatlanayotgan elektronlar oqimi, elektr va magnit maydonida hech yoqqa og‘maydigan gamma-nurlar esa elektromagnit nurlanish bo‘lib, elektromagnit toMqinlar shkalasida rentgen nurlardan keyin joylashgan.

Radioaktiv parchalanish yuz berishi uchun energetik shart bajari- lishi zamr. Bunda radioaktiv parchalanayotgan yadroning massasi par- chalanishda hosil bo‘lgan zarralar va boMaklaming massalari yig‘in- disidan katta boMishi shart. Bu esa radioaktivlikning etarli boMmagan zamriy shartidir.

Radioaktiv parchalanish, uning sodir bo'lish vaqti, nurlanayotgan zarralar turi, ulaming energiyasi va ulaming o'zaro uchib chiqish burchaklari bilan tavsiflanadi.

Radioaktiv yadrolaming yashash vaqtlari sekunddan yillargacha boMgan oraligMda yotadi. Odatda sekunddan yilgacha boMgan vaqt radiotexnik usulda, sekunddan kichik vaqt esa yadroning energetik sathi kengligini oMchashan orqali topiladi. Radioaktiv yadrolaming yashash vaqti,ulaming parchalanishda ajralgan energiyaga bogMiqdir. Agarda bu energiya kichik boMsa, yashash vaqti keskin ortadi va

bunda yashash vaqti boshlang‘ich va oxir-gi holatdagi yadrolaming spinlari farqiga kuchli bog‘liq bo‘ladi.

Hozirgi kunda quyidagi ko'rinishdagi parchalanishlar ma'lum:

• 
  a-parchalanish ([He yadrosi);
  
• 
  p-parchalanish (e¹, v_e, v_e);
  
• 
  y- parchalanish;
  
• 
  spontan (o‘z-o‘zidan) bo'linish;
  
• 
  nuklonlarchiqishi (bitta proton yoki neytron, ikkita proton);
  
• 
  klasterlar chiqishi (^l2C dan ³²S gacha bo'lgan yadrolar).
  

Radioaktiv parchalanish har doimo ekzotermik, ya'ni energiya

ajralishi bilan yuz beradigan jarayondir. Radioaktiv parchalanishda aj- ralgan E energiya quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

M,c² = V⁺I^m-^c2+£, (1.1)

bu yerda M,; M_} ; m,- mos ravishda boshlang‘ich yadro, oxirgi yadro va uchib chiqayotgan zarralar massalaridir.

2.