Vizual til bu biz vizual belgilar orqali aloqa qilish g'oyasi

DIZAYNYeRLIK LOYIHALARNING ASOSLARI

Bizni buyumlar olami qurshab olgan, bu ulardan foydalanamiz. Lekin bizning idrokimiz tanlovchan ekanligini ham e’tiborga olishimiz kerak. Ko‘p kishilar buyumlar estetikasiga befarq karaydilar va ko‘proq ularning foydasi, pishiqligi, mustahkamligi, qulayligi bilan qiziqadilar. Utmishga nisbatan bizning davrimizda buyumning Amaliy kiymati estetik qiymatiga nisbatan unchalik ahamiyatli bo‘lib qolmayapti.

Buyum bilan tanishish ma’lum darajada unga baho berish bilan boglikdir. Buyumlarga funktsional baho berish biz uchun qiyinchilik tug‘dirmaydi. Bu uchun oddiy insoniy tajriba kifoya kiladi. Buyumga estetik baho berish qiyinroq. Ma’lum bir narsaga munosabat bildirib biz «Bu narsa menga yoqadi yoki yoqmaydi» deymiz. Yoki bir muncha qat’iy qilib «Bu narsa chiroyli», «Bu narsa chiroyli emas» deymiz. Biroq bu baholar hatto eng umumiy estetik mazmunni ham ochib berolmaydi. Biz umumiy estetik bahoni avvolo qisimlarga bo‘lishimiz kerak va faqat shundan keyingina haqiqatdan ham asosli xulosa chiqarilishi mumkin.

Buyumlar olamini loyihalash bilan shugullanadigan kishi o‘zining pirovard maqsadiga chiroyli buyum yaratishga harakat qilar ekan, birinchi navbatda. mazkur buyumning estetik qiymati nimadan iborat ekanligini bilish lozim.

_m Buyumning estetik qiymatini aniqlash uchun quyidagi belgilyrya alomatlarini bulish kerak.

1. Buyumning tashqi formasi, simmetriya.

   
   

2. Buyum o‘lchovlarining nisbatlari

   
   

3. Buyumning hajmi fazoviy tuzilishi

   
   

4. Materiali.

   
   

Shunday qilib biz buyumga ta’lukdi asosiy buyumning tashqi formasi.

Biror maqsadda foydalaniladigan buyum xuddi shu haykaltaroshlik va tasviriy san’at asari kabi, tashqi formasi va rangi bilan xarakterlanadi.

Avvolo buyum formasining xarakteristikasi»!! qarab chiqamiz. Eng oddiy formalar ular bizga ma’lum bo‘lgan asosiy geometrik shakllar: paralellopiped,' prizma, tsilindr, konusdir. Bu geometrik jismlarning birikmalari, ularning turli kombinatsiyalardagi (Vormasi va tutashuvi ham bo‘lishi mumkin. Ko‘pgina buyumlar yana ' anchagina murakab shaklga ega bo‘ladi. Ikki xil tasvirli tashqi bo‘shliqning shu buyum doirasiga kiritish anna shu kabilar byumning formasi smetirik va asomitirik bo‘lishi mumkin. Simetryya faqat eyaUyar buyumgina emas, balki bir necha qisimlardan tashkil topgan buyumlarga ham mos bo‘lishi mumkin, simetiyaning ikkita asosiy turi-ko‘zguli va o‘qli simeriyalar ma’lum

Odamning figurasi ko‘zguli simetiyaga tidiq misoldir. O’rta chiziqqa nisbatan inson gavdasining har ikkala yarmi xuddi ko‘zguda aks etganday bo‘ladi. Simetrayaning bu hodisasiga nisbatan yuzga nisbat bo‘lib u simetraya yuzasi deb ataladi.

O’qli simitriya o‘qga nisbatan baravar o‘zoqlashuvi bilan harakv&lanadi. Simitriya figura go‘yo o‘q atrofida aylanganday bo‘ladi, uning egri chizig‘ini tasvirlovchi chegerada qoladi. Bunday simitriya misolini organik dunyoda yana ham ko‘proq buyumlar olamida sun’iy olamda topish mumkin. Organik dunyoda bu qoragay g‘ururi olma,yoki yong‘okdir. Sun’iy dunyoda simitrik jismlar juda ko‘p - bo‘lar idishlar, toMarlik buyumlar,arxitektura detallari va shu kabilar.

Har qanday buyum o‘lchovlar va real hajmga ega .Bo‘lar mutloqo ob’ektiv parametrlar hisoblanadi.Biroq buyum hajmining o‘zida aniqlik bvr.Ba’zan kattagina bir hajm o‘zining joylashmasligi tufayli salbiy sifatga aylanib ketadi. Ana shunday paytda "Qo‘pol mebel" qabilidagi iboralarni eshitish mumkin.Har bir buyum o‘zini ichki nisbatlari bilan ham harakatlanadi.Bu buyumni ko‘rib chiqar ekanmiz uning anna shu hajmlari nisbat idrok etamiz.

Oddiy geometrik jismda (masalan tsilindirda) diametir bilan balandlik nisbatan payqab olamiz. Odam qiyofasiga baho berganda,boshning o‘lchovlari gavda tuzilishi o‘lchovlari bilan taqqoslaymiz . Shunda biz bu kishining boshi katta ekan .Bu odam baland bo‘yli deymiz. Ro‘zg‘ordagi biror asboboni ,masalan yeritgichni qarab chiqar ekanmiz,uning abaZYSuri hajmini stoyka balandligi bilan qiyoslaymiz.

"Nisbat"tushunchasi bilan kontrast va farq tushunchalari yoki kontrastli va farqli nisbatlar bir-biri bilan mustahkam bogliqdir.Buyumlar olamiga nisbatan qiyoslashni kontrastlik yoki farqlilik nuqtani nazaridan ta’riflash mumkin.

Masalan,flokoining plastmassa qopqog‘i uning gavdasiga nisbatan kontrastli- bu qopqoq shafofi,emas rif (cho‘g‘irtosh) bilan qoplangan,flokoyning yuzasi esa silliq,flokon yasalgan shisha shaffof va hakazo.Qopqoq bilan flokonning hajmi ham kontrastli- qopqoq butun korpusga nisbatan nihoyatda kalta.

Nisbatlarning farqli, bir -biriga yaqinligiga doir misollar juda tez-tez uchrab turadi. Bu yerda o‘xshashlik yoki noo‘xshashlik darajasi ozgina sezilarli bo‘lishi mumkin. Faqrli nisbatlarga doir misolni ikkita o‘lchovni qiyoslab keltirish mumkin.

Ko‘p qismdalardan tuzilgan murakkab buyumda uning hajmi,plastik harakteri jihatidan yanada ko‘proq qiyoslashlar bor.Tabiiyki bu qiyoslashlar ham kontrastli,ham farqli bo‘lishi mumkin.

Hajmi fazoviy tuzilishi.

Ma’lumki har qanday buyum uch o‘lchovga ega bo‘lib,bu o‘lchovlar nisbatini biz hamisha his qilib to‘ramiz.Shu sababli buyumning hajmiga doir xarakteriska uning asosiy o‘lchovlariga bog‘liq bo‘ladi.Agar buyumning end va balandligi chuqurligidan nihoyatda katta bo‘lsa,bunday tuzilishi frontal tuzilishi deb ataladi. Agar buyumning chuqurligi katta bo‘lsa, bunday tuzilish biz "fazoviy"tuzilishi,shunday tuzilishga ega bo‘lgan figurani "fazoviyDKfigura deb ataymiz.Buyumlar xilma-xil bo‘lib,ularni ta’riflash uchun "hajmi fazoviy tuzilish" terminidan foydalaniladi.Oddiy ro‘zg‘or buyumlar soat,taburetka, stakajni qiyoslab bu tushunchani tushuntirib berishga harakat qilamiz.Soat yopiq hajm kub yoki prizma hajmidan iborat.Taburetka texnik jihatdan elementlari ko‘proqfunint hajmi-fazoviy tuzilishi murakkabroq,oyoqlari va o‘rindig‘i buyumning doirasini belgilab, go‘yo bir muncha fazoni qamrab olganday bo‘ladi. Stakanning tuzilishi butunlay boshqacha, unda o‘zining deyarli yopiq ichki fazosi bo‘lib,u tashki fazo bilan faqat bir tomonlama tutashib turadi.

Material.

Har qanday buyum ma’lum bir materialdan ishlanadi,ko‘p hollarda biz uning qanday materialdan va bizga tanish bo‘lgan materialdan qilinganini bilamiz. Faqat ayrim sintetik mahsulotlar bizni qiyin ahvolga solib qo‘yishi mumkin.Tashqi ko‘rinishi jihatdan bu materialning qandayligini va u qanday xasalarga ega ekanligi^k bilolmay qolamiz.Har bir buyumning sirti qandaydir o‘ziga xos sifatlar bilan ajralib turadi,ya’ni u g‘idir-budur, silliq, yaltiroq yoki saralangan bo‘ladi.

Buyum yasalgan material kishida sezilarli hissiyotlar uyg‘otish mumkinshtamp izi qolgan notabiiy plastmassa, yog‘och teksturasi, xromlangan yuzaning yaltiroqligi, bronza yoki cho‘yan qandil tagdonning og‘irligi,oynaning shaffof va mo‘rtligini his etish kishiga quvonch bag‘ishlash mumkin. Bu narsa biz buyumdan foydalangan yoki uni ushlab ko‘rgan vaqtimizda ayniqsa sezilarli bo‘ladi.

Shunday qilib biz buyumga ta’lukli asosiy belgilari-alomatlarini bilib oldik. Ular Bilan tanishi olish bizning pirovard maqsadimizdgarmonik farmoni idrok etish uchun kerak garmonik forma go‘zallik qonunlari asosida yaratiladi.

Garmonik asar yaratish jarayoni «kompozitsiya» nomiga ham egadir. Kompozitsiya tushunchasi ijodning boshqa turlari rangtasvir, haykaltaroshlik, adabiyot va musikaga ham bab-barovar ta’luklidir. Birok har bir janrning o‘ziga xos xususiyatlari bo‘ladi Shuning uchun dizayndagi kompozitsiya o‘z metodikasi va terminologiyaga yoki dizaynerlik xususiyatlariga tayanadi. Bu sifat va xususiyatlar idrok etish xususiyatlariga asoslanadi va kompozitsiya kategoriyani formaning o‘zviyligi va yaxlitligi proyaortsioaallik va ritm masshtablik, platpklik rang va ranglar uyg‘unligini aytib utamiz Biz bu

kategoriyalarning har birini maqsad sifatida qarab chiqamiz, bu maqsadga qanday vositalar yordamida erishish mumkinligini bilib olamiz.

TAShKIY FORMANING O’ZVIYLIGI VA YaXLITLIGI.

Buyumning tashki formasi o‘zviyligi va yaxlitligini kampozitsiyasining asosiy umumlashtiruvchi kategoriyasi deb hisoblash kerak.

«Yaxlitlik» degan so‘zni jon tabiatga deyarli yaqinlashtirish ma’nosida emas balki yaratilgan kompozitsiya shu kadar yaxlitki, uni tashkil etuvchi qism tabiiy ravishda shu yaxlit narsaga kiradi, degan ma’noda tushrni kerak.

Tugal kompozitsiyada hech narsani o‘zgartirib bo‘lmaydi, yaxlit narsada o‘zgarish hosil qilmaslik, yaxlit narsani buzmaslik uchun shunday qilinadi. Xuddi shu ma’noda tugal kompatsiya tabiiy organizmga o‘xshaydi: U barcha detallari bilan yaxlit va uyg‘undir. Unga hech narsani kushish , unidan hech narsani olib tashlash mumkin emas. Murakkab bo‘lmagan buyum kompozitsiyasining tugalligi shundan iboratki u butunlay yaxlit hal etilgan va xudi tabiiy yaratilganday idrok etiladi.

Agar buyum bir necha qismdan iborat bo‘lsa, vazifa yanada murakkablashadi: bu qismlarning har biri yaxlit narsaga o‘xshagan bo‘lishi, uni o‘zida aks ettirishi kerak. Buyum bo‘laklari bir-biriga o‘xshash bo‘lsa, bu o‘xshashlik ularni birlashtiradi; agar ular kontrast bo‘lsa, shu konsrastning o‘zi birlashtiruvchi asos bo‘lib koladi.

Misol kilib unchalik murakkab bo‘lmagan bir buyumni olib ko‘ramiz-bu radioprimyomnik. Unda yaxlitlik barchsa detallarni yaxlitga o‘xshatish asosida erishgan. Uning (abrisi, chizmasi) _;to‘g‘ri chiziqlar va egri, aylana burchaklarni o‘zida uyg‘unlashtiradi. Programmalarni ulash dastasi va dinamikni yopib turuvchi tur ham xudi shunday tuzilgan, ya’ni to‘g‘ri chiziq va burchaklarda tsirkul Bilan chizilgan egri chiziqlarning qo‘shilishiga asoslangan. Buyum qanchalik katta bo‘lsa, unda qiyoslanadigan narsalar shuncha ko‘p bo‘ladi. Kontrast shuncha tez-tez ishlatib turiladi.

Mashinalar olamida ayniqsa formalarning kontrast uyg‘unligi tez-tez uchrab turadi. Mototsikil bunga yaqqol misol bo‘lla oladi, uning ochiq, chiroyli qilib tuqilgan trupkalari, kovirgalari, har xil mexaniq detallari ko‘rib turadi, berilgan bo‘yoq ularga kontrast chiziqcha, oquvchan, sildiq. Bu yerda yaxlit narsaning bir butunligiga hisobiga erishiladi.

Kompozitsion yaxlitlikni saqlash uchun ba’zan elementlarni gruppalashga boshqacha qilib aytganda, ayrim detallarinni gruppalarga birlashtirishga harakat qilishadi. Bu usulni nazariy jihatdan asoslash unchalik qiyin emas.

Odatda, idrok qilish jarayoni ikkita asosiy bosqichga bo‘linadi: ulardan birinchisi- analiz, ikkinchisi-sintezdir. Odam oldin nazar tashlaydi, o‘rganadi, keyin umumlashtiradi, sintezlaydi. Bu hol bir lahzada sodir bo‘ladi va odatda kishi uni anglamay qoladi.

Adabiyotlar ro‘yxati

1. Sigankova E. "U istbkov Dizayina" m-1977 .

   
   

2. Shestopal Ya. " Estetika texniki" M-1972.

   
   

1. Xolmyanskiy L.M. ShiDanov A.S." Dizayn"Kniga dlya uchashixsya.m.prosveshenie-1985

   
   

3. Krtkaya metodika xudojestvennogo konstrukrovaniya. M-1966.

   
   

4. Barisovskiy G. Parfenon i konveyer. M.-1971

   
   

5. Kazarinova V. « O krosate predmetov» M.-1967

   
   

6. Kilns T. Melnikova N.» 06 interere» M.-1981

   
   

2. Chekalova A. « Osnovn Ponimaniya dekorativno-prikladnogo iskusstva» m-1962