Vitaminlar, ularni organizm uchun ahamiyati

D VITAMIN -- KALTsIFeROL.
D vitamin raxit kasalligini davolash xususiyatiga ega, ximiyaviy tuzilishiga kura steroidlar gruppasiga oid bir nechta birikmalar shu nom bilan yuritiladi.Ular orasida xakikiy vitaminlar D-2 VITAMIN-KALTsIFYeROL VA D-3 VITAMINLARDIR. D vitaminlarning topilishi raxit kasalligini davolash yulini aniklash soxasida erishilgan muxim kashfiyot buldi.
A.Vindaus 1932 yilda ergosterinni achitkilardan ajratib oldi va uni xakikiy D vitamin emasligini kursatdi. Lekin ergosterin nurlanganda sterinining bir kator izomerlari xosil buladi. Ulardan biri kaltsiferolraxitga karshi kuchli ta‘sir etadi.Bu birikma D-2 vitamin,sungra ergokaltsifero nomini oldi, chunki undan ilgarirok olingan boshka moddaga D-1 vitamin nomi berilgan edi. Keyinrok D-1 vitamin yaxshi tozalanmagan kaltsiferol preparati ekanligi ma‘lum buldi.
Ximiyaviy tuzilishiga kura D vitamin gruppasiga oid birikmalar bir atomli tuyinmagan kup xalkali tsiklik spirtlar bulib, bu katorning dastlabki vakili xolesterindir. Ergosterin, D-2 vitamin (ergokaltsi-ferol), 7-degid roxolesterin va D-3 vitamin ( xolekaltsiferol) xolesterin xalkasidagi va uning yon shoxidagi uzgarishlar tufayli xosil buladilar. D vitamin Bioorganik sining juda muxim tomoni sterin tabiatiga ega old moddalardan ultrabinafsha (UB) - nurlanish ta‘sirida xosil bulishi bilan boglik. Ergosterin UB - nurlanishda D-2 vitaminni xosil kiladi, bunda bir kator oralik maxsulotlar (lyumiste-rin,taxisterin)xam kelib chikadi,7-degidroxolesterin nurlatilganda u D-3 vitaminga utadi.
D-3 vitamin ergosterindan emas, balki 7-degidroxolesterindan kelib chikishini xam 1937 yil A.Vindaus kashf etgan: shuni aytib utish zarurki,odam terisi lipidlari tarkibida xolesterin va 7-degidroxolesterin bulganidan oftob nurlari ta‘sirida yoki tanani ultrabinafsha nurlar bilan nurlanti rilganda terida D vitamin xosil buladi. Bu esa raxitni davolashda keng kullanadigan tadbirdir.
D V I T A M I N O Z.
D vitamin ovqatda butunlay yoki yetarli mikdorda bulmaganida raxit
kasalligi kelib chikadi. Kasallik organizmda kaltsiy va fosfor almashinuvining buzilishi bilan xarakterlanadi. Bemorlarning suyagida kaltsiy va fosfor tuzlari, asosan, kaltsiy fosfat mikdori kamayib, suyaklar yumshaydi,oyok suyaklari kiyshayadi, kalla kattalashib, uning shakli uzgaradi. Raxit bilan ogrigan bolalarning tishlari yaxshi usmaydi, kalla suyaklarining orasi (likildok) tez bitmaydi.
Bemorlar konidagi anorganik fosforning mikdori 3, xatto 2 mg % gacha kamayib ketadi (normal xolatda u 5 mg % ga teng). Shu bilan birga, konda fosfotaza fermenti ancha faollashadi va kasal davolanganda normal kattalikka kaytadi. Kondagi fosfotaza fermentining pH optimumi 9 bulganidan u ishkoriy fosfotaza deb ataladi va togay, suyak, buyrak, ichakning shilimshik pardasi xamda jigardagi nordon fosfotazadan farklanadi. Bu ferment kon zardobida juda kam. Bolalardagi raxitda ishkoriy fosfotazaning faoliyati kuchayadi.
D vitamin asosan xayvon maxsulotlarida, sariyogda, tuxum sarigida,jigarda, yoglarda va balik moyida buladi. Bundan tashkari u usimlik moylarida va achitkilarda xam yetarli mikdorda mavjud.