Vitaminlar, ularni organizm uchun ahamiyati

Е VITAMINLAR GRUPPASI, TOKOFYEROLLAR.
Е vitamin KUPAYISH VITAMINI deb ataladi.Bu moddalarga bulgan e‘tibor sintetik dieta bilan bokilgan xayvonlar normal ussa xam,ularning kupayishida buzilish sodir bulishi bilan boglik. Xakikatan xam kazein,kraxmal yoki saxaroza, lyard ( chuchka moyi), tuzlar, balik moyi va achitkidan iborat sintetik dietada bokilgan kalamushlar kupayish kobiliyatini yukotadi va nasl bermaydigan bulib koladi.Ularning normal kupayishi uchun zarur ba‘zi tabiiy maxsulotlar - yashil yaproklar, dukkaklilar, yongok va ayniksa, donlar murtagidagi topilgan KUPAYISH FAKTORI Ye vitamin yoki ANISTYeRIL FAKTOR nomini oldi.Ye vitamin xam A va D vitaminlar kabi,yoglarda va erituvchi-larda eriydi, suvda esa erimaydi. U issikka ayniksa chidamli, 170 gradusgacha kizdirilganda xam buzilmaydi, shuningdek, kislotalar ta‘siriga chidamli,lekin osonoksidlanadi va ultrabinafsha nurlar ta‘sirida buziladi.
A va D vitaminlar singari, Ye vitamin xam yog va moylarning sovunlanmaydigan fraktsiyasi tarkibida uchraydi. Ye vitamin faolligiga ega bulgan moddani dastlab Emerson va Evanslar bugdoy doni murtagi moyining sovunlanmaydigan fraktsiyasidan ajratib olib, ularga TOKOFYeROL ( yunoncha tocos - bola tugilishi, fero - tashiyman degan ma‘noda) deb nom berganlar.
Avval ulardan ikkitasi topilib, a-tokoferol va V-tokoferol deb atalgan. atokoferol biologik nuktai nazardan V-shaklidan ancha katta faoliyatga ega, uning 1-3 mg mi xam faoldir. Keyinrok a-tokoferol paxta moyidan xam ajratib olindi.Y-tokoferol va uning boshka bir kancha vakillari xam topildi.Asosiy tokoferollarning biologik ta‘sir kuchi takkoslab kurilganda a-tokoferolniki 100 deb kabul kilinsa,V-tokoferolniki 25,Y-tokoferolniki 19 ga teng.
Tokoferollarning tuzilishi 1936 yilda aniklandi va tezda sintez xam kilindi. a-tokoferolning ta‘siri ayniksa kuchli bulganidan amaliyotda uning sintetik tayyorlangan maxsuloti kullanadi.
Ye vitamin avitaminozi yoki gipovitaminozi deyarli uchramaydi. Lekin
Ye-vitamin yetishmaganda erkak va urgochi xayvonlarning jinsiy a‘zolarida turli patologik uzgarishlar yuz beradi. Erkaklarda embrion epiteliyasi atrofiyalanib, asta-sekin sperma xosil bulmay koladi. Spermatozoidlarning shakli uzgaradi, dumchasi yukoladi va xarakatsiz bulib koladi. Ular nasl bermaydi, ayni vaktda jinsiy gormonlar ishlab chikarish xam tuxtab, jinsiy moyillik yukoladi. Urgochi xayvonlar ovkatida Ye vitamin bulmaganda ularning
tuxumi urchisa xam xomila oxirigacha yetkazilmaydi, xomila va yuldosh surilib ketadi. Ye vitaminozdagi nasl bermaslik vitamin yetishmasli-gining dastlabki belgisi emas.Bunday organizmda avval bir kator umumiy uzgarishlar yuz beradi.
Е vitaminozning xarakterli belgilaridan biri targil chizikli muskullarda kuzatiladigan distrofiya xodisasidir. Bunda muskullarning chiziklari yukoladi, ingichkalashadi,emiriladi va nobud buladi.Muskullardagi morfologik uzgarishlar ulardagi moddalar almashinuvida xam ruy beradigan ma‘lum buzilishlar bilan birga kechadi. Muskullarda NaCl kupayib, miozin, glikogen K, Mq, kreatin va R mikdori kamayadi, siydikda esa kreatin kup ajraladi. Ye vitaminning antioksidantlik roli ayniksa membranalardagi yuksak tuyinmagan yog kislotalarini oksidlashdan saklashda muxim axamiyatga ega. Bundan tashkari xujayrada tokoferollarning selen elementi almashinuvida kan daydir ishtiroki borligi sezilgan.Selen membranalarni peroksid radikallari ta‘sirida buzilishdan saklaydigan glutationperoksidaza fermenti tarkibiga kiradi. Demak vitaminning bu ta‘siri xam membrananing butunligini saklashga karatilgan.Tokoferollar elektron va protonlarni tashish mexanizmida xam ishtirok etadi deb xisoblanadi, lekin bu fikr xali uz tasdigini topgani yuk. Ye vitamin antioksidant modda sifatida xam ta‘sir kursatadi. Masalan, tokoferollar karotin va A vitamin oksidlanishini kamaytirib, bu vitamindan organizmda yaxshirok foydalanish imkoniyatini tugdiradi. Aksincha, Ye vitamin yetishmaganda A vitamin tez oksidlanib, organizmda A avitaminoz belgilari kuzatilishi mumkin. Umuman, Ye vitaminning Bioorganik viy funktsiyasi anik emas. Odamlarda Ye avitaminoz xam Ye gipovitaminoz xam kuzatilmaydi, shuningdek Ye vitamin muskul distrofiyasi va xomilasiz-likka davo bula olmaydi. Katta yoshdagi odamga bir sutkada, taxminan, 30 mg tabiiy tokoferollar aralashmasi berilishi lozim. Tokoferollar xayvon va usimlik maxsulotlarida juda keng tarkalgan.Ular yashil sabzavotlar, kartoshka, nuxat, kora undan yopilgan non, zigir va paxta moyida, gusht, tuxum, sut, sariyog tarkibida mavjuddir. Ba‘zi xayvonlar tu kimalari tarkibida ( yuldosh, gipofiz, jigar va muskullarda ) doim ma‘lum mikdorda tokoferollar zaxirasi buladi, shuning uchun ozikada tokoferollar yetishmaganda avitaminoz tez rivojlanmaydi.