Вирусологиядан саволлар рўйхати Азотнинг табиатдаги айланиши

Вирусология вирусларни ўрганадиган мустақил фан бўлиб, ўз объекти ва тадқиқод усулларига эга.

Вирусология умумий ва махсус қисмларга ажратилади.

Вирусологик тадқиқодлар фундаментал ва амалий тадқиқодларга бўлинади.

17. 
    Вирусларнинг очилиш тарихи.
    

Қадимда шимолий ва жанубий Америка аҳолисининг 95% “Европа” вируслари- қизамиқ ва чечакдан вафот этган. Чечак вируининг биринчи эпидемияси 1 асирда Европада, иккинчиси эса 17 асрда барча қиталарда кузатилган. Масалан, Шимолий Американинг Массачусетс штатида(1617-1619 йй.) аҳолининг ўндан тўққиз қисми, Испанияда (1707 й.) чечак эпидемиясидан сўнг 57000 одамдан 17000 одам қолади, Истҳем шаҳрида (1763 й.) 1331 та одамдан 4 киши қолади.
1500 йилларнинг охирларида ранги ўзгарган лолалар жуда қадирланган ва одамлар орасида “Tulipomania” (Лоламания) авжига чиққан;
1918 йилда грипп вируси оқибатида 20 миллион одам ҳалок бўлган;
XX-XXI асрга келиб эса грипп, ОИВ, Гепатит В, Гепатит С, Эбола вируси, Коронавирус каби вирусларда азият чекмоқда;

18. 
    Вирусологияда Д.И. Ивановский, Бейеринк, Леффлер, Фрош каби олимларнинг олиб борган тадқиқотлари ва уларнинг аҳамияти.
    

Viruslar guruhining borligini isboti 1892-yili o‘simliklar fiziologiyasi mutaxassisi D.I.Ivanovskiy (1864-1920 yy.) tomonidan tamakining “mozaika” kasalligini o‘rganish jarayonida topildi.

• 
  XIX asrda tamakini bu kasalligidan Rossiya va boshqa mamlakatlarda qishloq xo‘jaligida katta zarar ko‘riladi. Shu sababli Ukrainaga bir guruh olimlar yuboriladi. Bular qatoriga Peterburg universitetining talabasi D.I.Ivanovskiy ham kiradi.
  
• 
  D.I.Ivanovskiy va V.V.Polovsevlar tamakini mozaikali kasalligi ikki xil kasallikdan – “ryabuxa” (zamburug‘lar qo‘zg‘atadigan) va kelib chiqishi noma’lum bo‘lgan kasalliklardan iborat ekanligini aniqlashadi. D.I. Ivanovskiy mozaika kasalligini qo‘zg’atuvchisini filtrlanuvchi bakteriya deb ataydi va uning qilgan ishlari 1888-yili tayyorlagan dissertatsiyasiga asos bo‘ladi. Olingan natijalarini 1892-yili “Tamakini ikki kasalligi haqida” degan kitobida chop etadi.
  
• 
  Viruslarni ochilishiga golland olimi Beyerinkni (1851-1931 yy.) ham qo‘shgan katta hissasi bor (ba’zi chet el mamlakatlarida uni virusologiyani asoschisi deb ham atashadi).
  
• 
  U ham tamaki mozaikasi kasalligi ustida ishlar olib boradi, D.I. Ivanovskiy tajribalarini qaytarib tekshirib ko‘radi va 1898-yili u ham o‘z ishlarini chop etadi. M. Beyerink filtrdan o‘tkazilgan mozaika simptomiga ega bo‘lgan o‘simlik shirasini agar-agar (geli) ustiga quyadi va ma’lum vaqt inkubatsiya qiladi, natijada agar-agar ustida bakteriya koloniyalari o‘sib chiqadi. Ularni agar-agar yuzasidan olib tashlaydi, ichki qavatini esa o‘simliklarni kasallantirish uchun ishlatadi. O‘simliklarda kasallik alomatlari hosil bo‘ladi
  
• 
  Hozirgi kunda butun jahon bo‘yicha viruslarni birinchi kashf qilgan olim - D.I. Ivanovskiy deb tan olingan va 1982-yil viruslarni ochilish yili deb hisoblanadi.
  

19. 
    Вирусларнинг табиати ҳақида умумий тушунча.
    

O‘simlik viruslarining ko‘pchiligi sfera yoki tayoqcha shaklidagi oqsilli qobiq va uning ichida joylashgan nuklein kislotadan iborat bo‘lib, ularning tarkibidagi nuklein kislota miqdori 15—45% atrofida, spiral simmetriyali viruslarda 5%, batsillalarga o‘xshashlarida 1% ga yaqin; ba’zi vakillarida 20% ga yaqin lipidlar ham uchraydi. Bulardan tashqari virus kristallarida 50% ga yaqin suv ham bo‘ladi.

• 
  Вируснинг асосий зарраси “вирион” деб аталади – яъни юқуш ҳусусиятига эга бўлган вирус зарраси. Вирусларнинг ўлчами 17 нм (Porcine circovirus) дан 1200 нм (Pithovirus sibericum) гача бўлиши мумкин.
  
•