Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

14. Inaktivatsiyalangan viruslardan tayyorlangan viruslar

15. Virusologiyaning viruslarni ochilishigacha bòlgan tarixi


16. Nukleokapsidning yetilishi.

Nukleokapsidning yеtilishi. Xonzoda

Oddiy (masalan, poliomielit virusi) va murakkab viruslar (masalan, gripp, qizamiq) viruslari mavjud. Oddiy viruslarda nuklein kislotasi kapsid deb ataladigan oqsil membranasi bilan bog'langan (lat. Capsa case). Capsid kapsomerlarning takroriy morfologik bo'linmalaridan iborat. Nuklein kislotasi va kapsid bir-biri bilan o'zaro ta'sirlanib, nukleokapsid hosil qiladi. Murakkab viruslarda kapsid qo'shimcha lipoprotein membranasi bilan o'ralgan, superkapsid (xujayraning membranali tuzilmalarining hosilasi) bo'lib, unda shpik bor. Kapsid va superkapsid virionlarni atrof-muhit ta'siridan himoya qiladi, hujayralar bilan tanlangan o'zaro ta'sirga (adsorbsiya) olib keladi va virionlarning antijenik va immunogen xususiyatlarini aniqlaydi. Viruslarning ichki tuzilishi yadro deb ataladi.

Oqsilli kapsida monomerlardan iborat, ular kapsomerlar deb ataladi. Har bir virusdagi kapsomerlar soni doim bir xil boladi (masalan, poliomielit virusida 32 ta, tamaki virusida 2130 ta subbirlik mavjud). Kapsida bilan oralgan nuklein kislota nukleokapsida deb ataladi. Bazi kapsidalar ustidan qobiq bilan oraladi, bu qobiq peplos deb atalib, peplomerlardan iborat. Bazi viruslarda peplos virus oqsilidan iborat bolsa, boshqalarida esa hatto lipidlar, glikoproteidlar va fermentlar ham uchraydi. 1955 yilda X. Frenkel - Konrat va R. Uilyams tamaki mozaikasi virusini RNK sini ajratib oldilar va uni tamaki osimligiga yuqtirilganda virus RNK asi yuqtirilgan osimlikda mozaika alomatini kuzatdilar va unda yangi virus zarralari sintezlanganini isbotladilar. Tamaki osimligining virusi nukleoproteid bolib, uzunligi 300 nm va eni 18 nm ni tashkil qiladi uzunligi enidan 17 marta kattadir oqsilining molekulyar massasi 18000 D bolib, 158 ta aminokislota qoldigidan iborat boladi. Virusning oqsil qobigi birxil shakldagi subbirliklardan tashkil topadi. Oqsil qobiq ichida esa 2.106 D molekulyar massaga teng RNK mavjuddir. Tamaki mozaikasi virusi oqsil va RNK dan iborat bolib uni molekulyar massasi 40x106 daltonga teng.