Viii мавзу: Сайлов ҳуқуқи ва тизими режа

9. Сайловларни молиялаштириш.
Ўзбекистон сайлов тизимида ва сайлов жараёнида ўз ўрнига эга, лекин умумий сайлов жараёни доирасидан четга чиқадиган сайлов муносабатлари ҳам мавжуд. Масалан сайловларни молиялаштириш ёки бўшаб қолган ўринларга сайлов ўтказиш.



Молиялаштириш сайлов қонунчилигида кўрсатилган. “Ўзбекистон Президенти сайлови тўғрисида”ги Қонунининг 6-моддаси “Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловининг молиявий таъминоти” деб номланган. Унга асосан, сайлов билан боғлиқ барча ҳаракатлар давлат маблағи ҳисобидан ўтказилади. Президентликка номзодларни бошқа маблағлар ҳисобидан молиявий таъминлаш ва ўзга тарзда моддий жиҳатдан қўллаб-қувватлаш тақиқланади. Республиканинг сиёсий партиялари, жамоат бирлашмалари, корхона, ташкилот, муассаса ва фуқаролари ўз маблағларини сайлов учун ихтиёрий равишда беришлари мумкин. Бу маблағларни МСК сайлов кампанияси даврида фойдаланиш учун қабул қилади.

Худдий шундай қоида, энди у депутатликка номзодларга тааллуқли “Олий Мажлисга сайлов тўғрисида”ги қонуннинг 64-моддасида, “Халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар Кенгашларига сайлов тўғрисида”ги қонуннинг 48-моддасида белгиланган.

Бу моддаларнинг мазмунидан келиб чиқилса, биринчи, сайловнинг харажатлари давлат ҳисобига, унинг бюджетидан қопланади, иккинчи, номзодларни бошқача тарзда қўллаб-қувватлаш мумкин эмас, учинчи, сайлов ўтказиш учун ихтиёрий маблағ ўтказиш мумкин, лекин бу бирор партия ёки номзод учун эмас, умуман сайлов учун бўлади, ундан МСК тенг фойдаланишни белгилайди¹¹.
Бу тартибни ўрнатилиши сайланадиган Президент ва депутатлар ҳеч қандай кучларга, ташкилотларга қарам бўлиб қолмаслигини таъминлайди.
Сиёсий партияларнинг вакиллик органларига сайловда иштирок этилишини молиялаштириш тартиби “Сиёсий партияларни молиялаштириш тўғрисида”ги Қонунинг 8-моддасида белгиланган. Юқоридагиларга қўшимча сифатида мазкур моддада, сиёсий партияларнинг Қонунчилик палатасига сайловда иштирок этишини молиялаштириш учун ажратиладиган давлат маблағларининг бир депутатликка номзод ҳисобига тўғри келадиган миқдори МСК томонидан белгиланади. Давлат маблағлари шу партиядан Қонунчилик палатаси депутатлигига кўрсатилгач номзодлар рўйхатга олинган номзодлар сонига мувофиқ ҳаммада сиёсий партиянинг ҳисоб-китоб варағига белгиланган тартибда ўтказилади.
Маълумот учун:

Баъзи давлатларда ҳукумат партияларни кўллаши учун бюджетдан пуллар ажратади. Баъзи давлатларда партиялар солиқлардан озод этиладилар, ва бунинг ҳаммаси уларнинг ишини ривожлантириш ва рағбатланитириш учун қилинади. Сиёсий партияларнинг молиялаштирилиши 1976 йилда Хогхот қўмитаси томонидан таклиф қилинган эди, лекин ҳеч қачон хаётга тадбиқ этилмаган эди. Бу дегани Буюк Британияда сиёсий партияларнинг давлат молиялаштируви йўқ дегани эмас, лекин бошқа давлатларга қараганда бу ерда у анча чекланган. Парламент номзодлари бепул почта юборишлари мумкин, мактаб залларини сайловолди компаниялари учун ишлатишлари мумкин.

Лекин партияларнинг пул маблағларини ишлатилишининг назорати сифатида, бухгалтерлик, аудиторлик ва бошқа текширувлар анча кескинроқ тус олди.¹²