Viii-mavzu. Favqulodda vaziyatlar sharoitidahayot faoliyat xavfsizligi

Dezaktivatsiya – Insonlarni radioaktiv nurlanishlardan himoyalash maqsadida zararlangan yuzalarni radioaktiv moddalardan tozalash. YUzaning turi va xarakteriga bog‘liq holda dezaktivatsiyaning mexanik yoki fizik-kimyoviy usullari qo‘llaniladi. Dezaktivatsiya samaradorligi K_d - koeffitsient orqali baholanadi. Dezaktivatsiya koeffitsienti (K_d ) deb, dezaktivatsiyagacha bo‘lgan yuzadagi radioaktivlik faolligi yoki quvvati dozasining dezaktivatsiya o‘tkazilgandan keyingi miqdoriga aytiladi.

Dezaktivatsiyaning mexanik usuli turli xil tuproqlarda turlicha amalga oshiriladi, jumladan: supurib tozalash (K_d=15), tuproqni kesish (K_d=25), shudgorlash (K_d=7), tuproq ustini yopish (K_d=20). Beton, yog‘och uchun vakuumlash va qirib tashlash usullari qo‘llaniladi.

Fizik-kimyoviy usul nisbatan samarali va ko‘p ishlatiladigan usul hisoblanib, unga quyidagilar kiradi:

• 
  bosim ostida suv sachratib yuvish (K_d=17-67), devorlar va idishlarni tozalashda foydalaniladi.
  
• 
  bug‘ bilan yuvish- issiqga bardoshli yuzalar uchun. (K_d>40), bug‘ bosimi – 0,15 MPa (1,5 atm).
  
• 
  gidroabraziv usul (suv + abraziv + karbid bor, qum), bosim R= 7MPa.
  
• 
  ishqor yoki kislota eritmasi bilan shetka yordamida tozalab, keyin suv bilan
  
• 
  yuvish (K_d=50), murakkab shakldagi jihozlar uchun qo‘llaniladi.
  
• 
  polimer qoplama (plyonka) bilan qoplash.
  

Degazatsiya – insonlarni zaharlanishini oldini olish maqsadida hudud, iqtisodiy ob’ektlar, texnik vositalar yuzasiga o‘tirib qolgan zaharlovchi kimyoviy moddalar (ZKM) yoki zaharlovchi moddalar (ZM)ni tozalash va neytrallash. Gazsimon holatdagi xavfli kimyoviy zaharli moddalarni (xlor, ammiak, vodorod sulfid, fosgen) neytrallash uchun ularni harakatlanish yo‘lida suvli pardalar hosil qilinadi.

Dezinfeksiya – tashqi muhitda joylashgan insonlar va hayvonlarda yuqumli kasalliklarni keltirib chiqaruvchilarni yo‘qotish. Dezinfeksiya quyidagi usular orqali amalga oshiriladi:

• 
  fizikaviy usulda (tozalash, LAV qo‘shimchali suv bilan yuvish);
  
• 
  kimyoviy usulda (xlorli ohak eritmasi, formalin, vodorod peroksidi yordamida);
  
• 
  fizik-kimyoviy (qaynatish va bug‘ bilan ishlov berish);
  
• 
  biologik (baktokumarin –kimyoviy moddlarni mikroorganizmlar bilan aralashmasi).