Viii – mavzu. Ishlab chiqarish xarajatlari



Download 254,47 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/7
Sana16.03.2022
Hajmi254,47 Kb.
#495060
  1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
8-MAVZU (1)



VIII – MAVZU. Ishlab chiqarish xarajatlari 
 
8.1. Ishlab chiqarish xarajatlarini tasniflash va ularning turlari 
 
Ishlab chiqarish xarajatlari iqtisodiyot fanlari nazariyasida va amaliyotida 
muhim ahamiyat kasb etadi. Jumladan, qiymat tushunchasi turli xil qarashlar 
mavjud. Ayrim iktisodchi olimlar tovarning qiymatini uning natijaliligi bilan 
bog‘lasalar, ayrimlari tovar qiymati — tovar ishlab chikaruvchilarning tovarda 
gavdalangan va undagi jonli va moddiylashgan mexnati, deb hisoblaydilar. 
Boshqalari esa, tovarning qiymatini ushbu tovarga bо‘lgan talab va taklif, ya’ni 
tovarning iste’molchiga beradigan nafi belgilaydi, deb ta’kidlaydi. 
Umuman olganda, tovarning kiymati uning boshqa tovarga ayirboshlana olish 
darajasini aniklash uchun zarurdir. Narx (baxo) va kiymat tushunchalari orasida 
deyarli farq yо‘q. Fakatgina narx (baxo) — bu, tovar qiymatining
 
puldagi 
ifodasidir xalos. 
Iqtisodiyotda mahsulot ishlab chiqarish tannarxi kategoriyasidan ham keng 
foydalaniladi. Qiymat va ishlab chiqarish tannarxi о‘rtasidagi tafovut ishlab 
chiqarish subyektining daromadi yoki foydasi hisoblanadi. 
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi — mahsulotni ishlab chiqarish, ya’ni 
ishlab chiqarish texnologiyasi bilan boqlik bо‘lgan xarajatlarning puldagi 
ifodasidir. 
Sanoat oldida turgan asosiy vazifalardan biri — maxsulot ishlab chiqarish 
tannarxini pasaytirishdir. Bu vazifaning bajarilishi natijasida ishlab chiqarishni 
rivojlantirishga va aholining turmush darajasini oshirishga imkoniyat yaratiladi. 
Ayniqsa, bozor iktisodiyoti sharoitida barcha resurslardan bekamu-kо‘st 
foydalanish bu kursatkichlarning rolini oshirishni taqozo etadi. Shu sababli 
«tannarx» atamasining mohiyati, axamiyati, mazmuni va shakllarini yaxshi bilish 
hamda uni pasaytirish masalasiga katta e’tibor berish kerak. 
Biron-bir mahsulot ishlab chiqarish uchun ma’lum miqdorda xomashyo va 
materiallar, mexnat va ishlab chiqarish xususiyatiga ega bо‘lgan boshqa yuklama 
xarajatlar sarflanadi. Mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq bulgan xa-
rajatlarning puldagi ifodasi mahsulot ishlab chiqarish tannarxi deb ataladi. 
Maxsulot ishlab chiqarish tannarxi kо‘rsatkichi
 
ishlab chiqarishni 
rivojlantirishda va uni tashkil etishda muxim rol о‘ynaydi. 
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish ishlab chiqarish rentabelligini 
oshirish, ya’ni foydani kо‘paytirishning, mavjud resurslar bilan ishlab chiqarish 
hajmini о‘stirishning muxim omili hisoblanadi. Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi 
kо‘rsatkichi ishlab chiqarish sifat kо‘rsatkichlari orasida alohida о‘rin tutadi. 
Ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etish, texnika va materiallardan 
foydalanish, moddiy-texnika ta’minotini takomillashtirish, maxsulot sifatini 
yaxshilash borasidagi hamma о‘zgarishlar xarajatlar darajasida aks etadi. Shu 
sababli ham biz mahsulot tannarxi ishlab chiqarish samaradorligining sifat 
kо‘rsatkichlari tizimida muxim urin egallaydi, deya olamiz. Binobarin, shuning 
uchun ham mahsulot ishlab chiqarish tannarxini xosil qiluvchi xarajatlarni ularning 
iqtisodiy mazmuniga kо‘ra guruhlash muhim ahamiyat kasb etadi. 


Har qanday firmaning asosiy maqsadi foydani maksimallashtirishdan 
iboratdir. Umumiy holda foyda yalpi daromaddan umumiy xarajatlarni ayirish 
orqali topiladi. Bunda,
TC
ТR
Р


 
R-foyda; TR – umumiy daromad; TS-umumiy xarajat. 
Xarajatlar korxonaga nisbatan tashqi va ichki xarajatlarga bо‘linadi. 
Tashqi xarajatlar ga tashqi tо‘lovlar, xizmat kо‘rsatuvchilar va xom-ashyo 
yetkazib beruvchilarga (xom-ashyo, materiallar, elektroenergiya, gaz) tо‘lovlar 
kiradi. Umumiy daromaddan tashqi xarajatlarni ayirib tashlasak, buxgalteriya 
foydasini olamiz. Buxgalteriya foydasi ichki (yashirin) xarajatlarni hisobga 
olmaydi. Ichki xarajatlar sifatida quyidagilar qaraladi; 1) tadbirkorning о‘ziga 
tegishli resurslarga bо‘lgan xarajati; 2) tadbirkorlik qobiliyatiga tо‘g‘ri keladigan 
va tadbirkorga tegishli bо‘lgan meyoriy foyda. Buxgalteriya foydasidan ichki 
xarajatlarni ayirib tashlasak, iqtisodiy foydani olamiz. 
Tashqi va ichki xarajatlarning yig‘indisi alternativ yoki iqtisodiy xarajatlarni 
tashkil qiladi. Alternativ xarajatlar, firmaning resurslaridan eng yaxshi variantda 
foydalanishi bilan bog‘liq yо‘qotilgan imkoniyatlardir. Iqtisodiy xarajatlar firma 
faoliyatini buxgalter va iqtisodchi tomonidan baholanishini farq qilishga imkon 
beradi. Buxgalterni birinchi navbatda, firmaning ma’lum muddat davomidagi 
(hisobot davrida) faoliyati natijalari qiziqtiradi. Iqtisodchini esa firmaning kelajagi, 
uning kelajagidagi faoliyati qiziqtiradi. Shuning uchun ham iqtisodchi firma 
ixtiyoridagi resurslardan eng yaxshi alternativ foydalanish variantlarni topishga 
etibor beradi. 

Download 254,47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish