Veterinariya virusologiyasi

Mavzu: O’stirilgan hujayralar va ularning turlari.


O‘stirilgan hujayra - ko‘p hujayrali organizmdan olingan va sun’iy sharoitda organizmdan tashqarida alohida yashayotgan va ko‘payayotgan hujayralardir. Hujayrani o‘stirish usuli o‘tgan asrning 40-yillaridan boshlab, muvaffaqiyat bilan rivojlana boshladi. Bunga antibiotiklarning ochilishi sabab bo‘lib, o‘stirilgan hujayraga bakterial infeksiyaning yuqishiga chek qo‘yildi.
Xuang (1943) va Enders (1949) yilda viruslarni hujayralarda o‘sishi natijasida hujayra strukturasini o‘zgarishi ya’ni (sitopatik effekt) chaqirishini aniqladilar. Viruslarni hujayrada o‘sishini va bu orqali virusni indikatsiyalash mumkinligiga va nihoyat Dal’bekko va Fogt (1952) tripsinlash usulini va bir qavatli hujayrani o‘stirish usulini taklif etdilar. Virusologiya amaliyotida quyidagi o‘stirilgan hujayralar ishlatiladi.
1.Birlamchi – tripsinda ishlov berilgan hujayralar
Organ yoki to‘qimalardan olingan faqat bir qavat bo‘lib o‘sayotgan hujayralardir. O‘stirilgan hujayralarni xoxlagan hayvon yoki odam organidan yoki to‘qimasidan (homilasidan) tayyorlash mumkin. Iloji boricha homila to‘qimalaridan yoki organlardan tayyorlansa, hujayralarning o‘sish imkoniyati kuchli bo‘ladi. Shuning uchun ko‘pincha, yosh hayvonlardan buyrak, o‘pka, teri, timus, homilaning testikulalari olib ishlatiladi. Birlamchi hujayrani olish uchun sog‘lom hayvon so‘yilgandan so‘hg 2-3 soat o‘tar-o‘tmas tegishli organ va to‘qimalari olinib kattaligi 1-4 mm gacha maydalanadi va tripsin, pankreatin, kollogenaza fermenti bilan ishlov beriladi.
Fermentlar hujayra oralig‘idagi moddalarni buzib hujayralarni yakka holga keltiradi. Yakka holdagi hujayralarni oziq muhitga solinib 37⁰C o‘stirishga qo‘yiladi. Hujayralar probirka matras devorlariga yopishgan holda bo‘lina boshlaydi.
Hujayraning o‘sish davri bir necha fazalardan iborat: adaptatsiya, logarifmik o‘sish statsionardagi va hujayraning eskirishi tufayli o‘lishi. Hujayra o‘sish davrida shishaning butun borlig‘ini yopib olgandan so‘ng bir-biriga tegishi natijasida bo‘linishdan to‘xtaydi. Idish ichiga bir hujayra qalinligida qavat hosil bo‘lib, bunga bir qavatli o‘sish deyiladi. (36-38 rasmlar).
Oziq muhiti hujayraning yashovchanlik vaqtida ajratib chiqargan mahsulotlar bilan ifloslanishi hisobga olinib, almashtirib turiladi. Bir qavatli o‘sish o‘zining yashovchanligini 7-21 kun davomida saqlab turadi. Viruslarni o‘stirish uchun yosh o‘stirilgan hujayralar ishlatiladi.

36rasm.Mikrotashigichda hujayrani o‘stirish.

Subkulturalar - virusologiya amaliyotida birlamchi hujayralar o‘stirilgan matraslarning shisha devoridan tripsin va versen yordamida ajratib olinadi va oziq muhitida qaytadan suyultirilib boshqa matras yoki probirkalarga ko‘chirib ekiladi. 2-3 sutka mobaynida bir qavatli hujayra hosil bo‘ladi.
Amaliyotda subkulturalar birlamchi o‘sti-rilgan hujayralardan olinadi. Subkulturalar viruslarga sezgirligi jihatidan birlamchi o‘stirilgandan qolishmaydi, undan tashqari ular tejamli bo‘lib,
hujayralarni virus bilan kontaminatsiyalashi mumkin. Sub-kul’turalar 2-5 passajdan keyin ayrim holda 8-10 passajdan so‘ng olinadi.