Veterinariya m I k r o b I o L o g I y asi

Kultura
– hayvon, odam, o‘simlik yoki tashqi muhit substratlaridan oziq 
muhitlarda o‘stirilgan mikroorganizmlar. 
Shtamm
- bir turga mansub, lekin har xil 
hayvon va substratlardan ajratilgan va o‘zaro xususiyatlarining kamroq o‘zgarishi bilan 
farq qiladigan kultura. 
Klon –
bir hujayradan ajratilgan mikroorganizmlar kulturasi. 
Mikroblar juda ham kichkina bo‘lib, mikrometr (mkm) va nanometr (nm) larda 
o‘lchanadi. 
1mkm= 10
-6
metr , 1nm = 10
-9
metr, 1 mm = 1000mkm, 1 mkm – 1000 nm. 
Bakteriyalarda shakl hosil qiluvchi, qobiqqa zichlik beruvchi regid qatlam – 
peptidoglikan hisoblanadi. Grammusbat bakteriyalarning hujayra devorida 50- 90 % 
ko‘p qavatli peptidoglikan bo‘lib, tarkibida oqsil, polisaharidlari ham bo‘ladi. 
Grammanfiy bakteriyalarda 1-10 % bir qavatli peptidoglikan bo‘lib, uning ustida tashqi 
membranasi bor.
Bakteriyalar
– shakli, o‘lchami va ba‘zi biologik xususiyatlari bilan farq qiladigan 
bir hujayrali mikroorganizmlar bo‘lib, sharsimon (kokklar), tayoqchasimon (bakteriya, 
basilla va klostridiylar), burama (vibrion, spirillalar, spiroxetlar) shaklli bo‘ladi. 
Bakteriya hujayrasi qobiq, sitoplazma va o‘zak apparatidan iborat.
Sitoplazma- murakkab kolloidsimon sistema bo‘lib, suv, oqsil, uglevod, yog‘, 
nuklein kislortalari, har xil organik va anorganik moddalardan tuzilgan. Sitoplazmada 
hujayraning modda almashinuvi (metobolizm) boradi. Ya‘ni uning oziqlanishi va nafas 
olishi, oqsil va boshqa organik moddalar- uglevodlar, lipidlar, kislotalarning 
sintezlanishi, toksin va fermentlar hosil qiluvchi turli xil fermentativ jarayonlar kechadi. 
O‘zak (nukleoid)- o‘zak vakuolasiga joylashgan bitta xromosomaga tegishli DNK 
molekulasidan tashkil topgan. Unda membrana, ya‘ni uni sitoplazmadan ajratib turuvchi 
po‘stloqlari yo‘q. O‘zak apparati bakteriya hujayrasidagi modda almashinuvida ishtirok 
etib, uning biologik xususiyatlarini – patogenlik, o‘zgaruvchanlik va h.k naslga 
o‘tkazish vazifasini bajaradi. 
Qobiq – bakteriya hujayrasini o‘rab turuvchi yupqa pardadan iborat. 
Bakteriyalarning qobig‘i 2-3 qavatdan iborat bo‘lib, sitoplazmatik membrana, hujayra 

---

10 
devori, ayrim hollarda uchinchi tashqi qavat- kapsuladan tuzilgan. Bakteriyaning
hujayra devori uch qatlamdan – tashqi lipoproteid, o‘rta- lipopolisaxarid va ichki
mukopolimerlardan tuzilgan regid qatlamlardan iborat. Hujayra devori yo‘q 
bakteriyalar protoplastlar deyiladi (mikoplazmalar, L - shakldagi bakteriyalar).