«veterinariya» ixtisosligi bo’yicha oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma

Kampirchopondan 
zaharlanish
(Trixodesmatoksikoz). 
Kampirchopon (trixodesma sedaya, Trichodesma inkanum) - ko’p yillik 
o’simlik bo’lib, tog’, tog’oldi va sug’oriladigan yerlarda o’sadi. 
Kampirchoponga sezgirlik bo’yicha cho’chqa va parrandalar. otlar, 
qoramol va qo’ylar turadi. Zaharlanish ko’p hollarda yoppasiga tus olib, 
insonlar ham kasallanadi.
Sabablari.
Zaharlanishning manbai bug’doy, arpa donlari, dag’al 
oziqalar (poxol, somon) bo’lib, uning donlari va vegetativ qismlari 
aralashib qolishidan zaharlanish kuzatilishi mumkin. Yil qurg’oqchilik 
kelganda yaylovlarda o’tgan yildan qolgan kampirchoponning vegetativ 
qismlarini iste’mol qilgan qo’ylar ham zaharlanadi. Hayvonlar odatda 
o’sib turgan kampirchoponni iste’mol qilmaydi. 
Rivojlanishi.
Kampirchopon tarkibida trixodesmin, inkanin va N - 
oksid inkanin alkaloidlari bo’lib, ularning miqdori kampirchoponning 
urug’ida 3,5 %, vetegativ qismlarida 1 % gacha bo’lishi mumkin. O’tkir 
zaharlanishda 
hazm 
traktiga 
tushgan 
kampirchopon 
ularning 
yallig’lanishiga, qonga so’rilgach, qon aylanishining buzilishi, shilliq 
pardalarda qon quyulishi va o’pka shishiga sabab bo’ladi.
Surunkali zaharlanishda ichki a’zolarning yallig’lanish-distrofik 
o’zgarishlari (gastroenterit, gepatodistrofiya, gepatosirroz va nefroz), 
bosh miyada qonning dimiqishi va shishlar kuzatiladi. Retikuloendoteliy 
hujayralarining kuchli ta’sirlanishi oqibatida o’pkada, muskullarda 
biriktiruvchi to’qimaning jadal o’sishi qayd etiladi. Bosh miyada 
ensefalit yoki ensefalopatiya rivojlanadi.
Belgilari.
Trixodesmaotoksikozning o’pka va asab-jigar shakllari 
farqlanadi. O’pka shaklida kechganda yengil bezovtalanish, ekspirator 
hansirash, nafas chiqarishda qovurg’alar orasining ichkariga cho’qishi, 
yurak urishining biroz kuchayishi va ikkinchi tonning jarangdor 
(aksentli) eshitilishi aniqlanadi. Nafas zo’riqqan bo’lib, temirchi 
bosqoning tovushini eslatadi. Ishtaha saqlangan, kasallikning oxiriga 

---

183 
kelib kuchaygan bo’lsada, kuchli ariqlash kuzatiladi. Tana harorati 
fiziologik me’yorlar chegarasida bo’ladi. 
Trixodesmatoksikozning 
asab-jigar 
shaklida 
holsizlanishning 
kuchayib borishi va keyinchalik soporoz holati xarakterli bo’ladi. 
Hayvon og’zida chaynalmagan oziqa osilib turgan holatda boshini 
pastga qilib turadi (oglium). Shilliq pardalar oqargan va kuchsiz 
sarg’aygan, jigarning chegarasi kattalashgan bo’ladi. Kasallining oxiriga 
kelib, hayvonning tashqi ta’sitrotlarga javob reaksiyasi, ishtaha va suv 
qabo’l qilish bo’tunlay yo’qoladi, yotib qoladi va o’limi kuzatiladi. 
Cho’chqalarda trixodesmotoksikoz o’tkir kechadi. Zaharlanishning 
boshlanishida qo’zg’alish, ishtahaning yo’qolishi, ixtiyorsiz harakatlar, 
qonli ich ketishi, qo’sish, qon’yunktivaning qizarishi, nafasning 
kuchayishi va qiyinlashishi qayd etiladi. Kasallikning 2-3- kunlarida 
ekspirator hansirash, ko’zning va qorin terisining qizarishi, mahalliy 
haroratining ko’tarilishi va og’riqli bo’lishi, burundan qonli, ko’pikli 
oqmalar oqishi, qon yoki shilimshiq aralash ich ketishi va o’pka shishi 
tufayli kuzatiladigan asfiksiya oqibatida o’lim qayd etiladi.
Qoramol va qo’ylarda zaharlanish surunkali tarzda kechadi va
kuchayib boruvchi holsizlanish, ariqlash, ishtahaning o’zgarib turishi, 
bo’yin terisida burmalar, tuyoqlar orasida yaralarning paydo bo’lishi 
xarakterli bo’ladi. Qo’ylarning erta bahorda yaylovlarda zaharlanishi 
qon va shilimshiq aralash suyuq ich ketishi, nafasning zo’riqishi, 
taxikardiya, qon’yunktivaning qizarishi bilan o’tadi. Zaharlangan 
qo’ylar holsizlanadi, suruvdan qolib ketadi, yotib qoladi va xuddi 
uxlayotgandek holatda o’lib qoladi. 
Tovuq va kurkalarda ich ketishi, holsizlanish, harakatning 
chegaralanishi, ishtahaning yo’qolishi, toj va sirg’alarning ko’karishi 
hamda intoksikasiya oqibatida o’lim kuzatiladi. Zaharlangan hayvonlar 
qonida eritropeniya, oligositemiya, neytrofiliya yoki neytrofilli 
leykositoz, EChT ning kuchayishi, surunkali kechganda shular bilan bir 
qatorda giperglikemiya va bilirubinemiya qayd etiladi.
Zaharlanish cho’chqa va parrandalarda o’tkir (3-4 kun), ot, qoramol 
va qo’ylarda surunkali tarzda (bir necha haftadan bir oygacha) kechadi.