«veterinariya farmatsevtikasi» kafedrasi

17-mavzu. Sezuvchan nerv uchlarini susaytiruvchi dorilarni o‘zaro tas’ir xususiyatlari


Reja
1. Sezuvchan nerv uchlarini susaytiruvchi dorilar haqida tushuncha
2.Maxalliy anesteziyolovchi moddalarning o‘zaro ta’sir xususiyatlari.
3.Burushtiruvchi, yumshatuvchi va shimib oluvchi dori moddalarni o‘zaro ta’sir xususiyatlari.

Ushbu tizimga ta’sir ko‘rsatuvchi vositalar ikki guruxga bo‘linadi.

1.Susaytiruvchi
2.Stimullovchi yoki qo‘zg‘atuvchi
-Susaytiruvchi ta’sir xususiyatiga ega bo‘lgan dori vositalari afferent asablar o‘tkazuvchanligini o‘rab olib, to‘xtatadi.
-Stimullovchi vositalar esa sezuvchi asablar oxiriga tanlab, qo‘zg‘atuvchi ta’sir ko‘rsatadi.
Afferent nerv o‘tkazuvchanligini susaytiruvchi moddalar.
Susaytiruvchi ta’sir xususiyatiga ega bo‘lgan dori vositalari, uch xilda ta’sir ko‘rsatadi.
1.Afferent nerv tolalari qo‘zg‘alish o‘tkazuvchanligini xolsizlantiradi.
2. Afferent nerv oxiri sezuvchanligini pasaytiradi.
3. Afferent nerv retseptorlarini, ta’sirotlardan himoya qiladi.
Ushbu guruh vositalariga mahalliy anesteziyalovchi (og‘riqsizlantiruvchi) burushtiruvchi, yumshatuvchi, urab oluvchi (shilimshiq) va adsorbsiyalovchi moddalar kiradi.
1.Anesteziyalovchi (mahalliy og‘riqsizlantiruvchi) moddalar.
(yunonchadan an- yo‘qotish, aesthesis-sezuvchanlik) degan ma’noni anglatib, bu anestetik moddalar ta’sirida hayvonlarning muayyan qismidagi og‘riq sezuvchanlik yo‘qotiladi. Ushbu moddalar o‘ziga xos asl xoliga qayta oladigan ta’siri bilan periferik nerv tizimining biror bir qismida ta’siri namoyon bo‘lib, uni og‘riq sezmaydigan qilib ko‘yadi. Lekin bu ta’siri hayvonlar organizmida chuqur o‘zgarishlarga olib kelmaydi. Odatda, bunday vaqtda faqatgina og‘riq sezuvchanlik emas, balki taktil, harorat va boshqa sezuvchanliklar ham yo‘qoladi.
Mahalliy og‘riqsizlantirish quyidagi turlarga bo‘linadi:
Ustki (yuzaki) anesteziya – bu anesteziyalovchi moddani operatsiya maydonining ustiga surtishdir. Uni qonyuktivalar, shilliq, seroz, sinovial pardalarni, keng jarohat yuzalarini og‘riqsizlantirish uchun qo‘llash mumkin. Ko‘z qonyuktivasini og‘riqsizlantirishda 2-% li kokain eritmasi, 5-10 % li novokain bilan ishlatiladi. Shu maqsadda kokain, dikain, anestezin, piromekain, lidokain moddalari ham qo‘llaniladi.
Infiltratsion anesteziya – jarrohlik o‘tkaziladigan joydagi to‘qima qatlamlarini, anestetik moddalariga to‘yintirish. Ular asab retseptorlariga va tarmoqlariga ta’sir qilib, og‘riqning o‘tkazuvchanlik qobiliyatini susaytiradi. Bunday maqsadlarda novokainning 0,25-0,5-1 % li eritmalari qo‘llaniladi. Trimekain, pivakain, lidokain kabi preparatlarni ushbu maqsadlarda qo‘llash mumkin.
O‘tkazuvchan (regionar) anesteziya. Bunday anesteziya usuli sezuvchi nervlar impulslari o‘tkazuvchanligini to‘sishga asoslangan. O‘tkazuvchanlikni to‘xtatish uchun anestetik dori eritmasi, nerv yoki uning atrofiga yuboriladi. Odatda nerv tolalari qobiq bilan o‘ralgan bo‘lgani uchun, novokainning 2-4 % li eritmasidan, 5-20 ml miqdorida foydalaniladi. Shu usulda trimekain, pivakain, lidokain moddalari ham qo‘llaniladi.
Epidural anesteziya – bu usulda orqa miya qobiqlaridan tashkil topgan nerv ildizlari va tarmoqlari, umurtqa kanali ichida og‘riq-sizlantiriladi. Anestetik suyuqligi orqa miya qattiq qobig‘i va umurtqa kanalini tashkil qiluvchi epidural qobig‘iga yuboriladi. Agar suyuqlik orqa miyaning pastki qatlamlariga yuborilsa subdural, subaraxnoidal anesteziya deyiladi.