46
Битта таёќча ќанча кўп сантиметр сувга туѓри келса, сувнинг ўша
миќдори ифлосланиш кўрсаткичи колититр бўлади. Масалан, 300 см
3
сувда
битта таёќча бўлса, бундай сувнинг ифлосланиш кўрсаткичи 300 см
3
колититр
деб аталади.
Таёќчаларнинг ўзи касаллик туѓдирмайди,
аммо уларнинг мавжудлиги
(дизентирия, ички касалликлар, тиф, вабо ва бошќалар)
касалликларни
туѓдирувчи потоген бактерияларнинг борлигидан дарак беради.
Бир ичак касаллиги тайёќчаси 100 см
3
сувда бўлса бундай сув ќониќарли,
10 см
3
да бўлса нисбий, 1 см
3
бўлса эћтимолий ва 0,01 см
3
бўлса мутлаќо
ќониќарсиз сув ћисобланади.
1 л сувдаги ичак касаллиги таёќчалари сони колитест деб аталади.
Колитести 3 ёки 2 бўлган сув бактериологик жићатидан зарарсиз ћисобланади.
Саноат корхоналаридан чиќадиган ташландиќ сувлар билан ифлосланган
ер ости сувларида зарарли элементлар: ќўрѓошин, мис, рух симоб, маргимуш ва
бошќалар бўлади.
Ўсимликларнинг кўпчилиги тузларга нисбатан жуда сезгирдир. Баъзи
тузларни, масалан,
сода Na
2
CO
3
ва ош тузи NaCl ни ўсимликлар мутлаќо
ўзлаштира олмайди. Шунинг учун сувнинг суѓориш учн яроќлини аниќлашда
фаќат тузларнинг умумий миќдоригагина эмас, балки уларнинг таркибига ћам
катта эътибор бериш керак.
Тупроќ жуда яхши сув ўтказиш ќобилиятига эга бўлган таќдирда натрий
тузларининг сувдаги зарарсиз миќдори ќуйидагича бўлади:
Na
2
CO
3
- 1 гѓл
NaCl
- 2 гѓл
Na
2
SO
4
- 5 гѓл
Сувдаги тузларнинг умумий миќдори 5 гѓл дан ошмаслиги лозим. Аммо
баъзи ќурѓоќчилик районларида кучлироќ (8ѓ9 гѓл) гача минераллашган
сувлардан фойдаланишга тўѓри келади.
Суѓориш учун ишлатиладиган сувларнинг
минераллашган даражасини
аниќлашда жойининг гидрогеологик шароитига жумладан, ер ости сувларининг
оќимига ётиш чуќурлигига, тупроќнинг сув ўтказувчанлига, умумфизикавий,
географик ва иќтисодий шароитларга эътибор бериш лозим.
Жанубий
Мирзачўл
ўтказилган
суѓориш
тажрибаллари
шуни
кўрсатадики, 1 л ида 7-8 г туз бўлган минераллашган сувлардан суѓориш учун
фойдаланиш мумкин. Шуни ћам айтиш керакки, бундай шароитда тупроќнинг
имконият яратувчи зовурлар бўлиши лозим.
Назорат саволлари.
1.
Тоѓ жинсларининг таркибига ќандай сувларнинг таъсири бор?
2.
Ер ости сувларини тоѓ жинсларига ќандай таъсирлар кўрсатади?
3.
Сизот сувлар ќандай пайдо бўлади?
4.
Экзогеник сувлар деб ќандай сувларга айтилади ва улар ќандай пайдо
бўлади?
5.
Ер ости сувларини ќандай режими юзага келади?
6.
Ер ости сувларини ћаракати ќандай ўрганилади?
47
7.
Шимилиш ќонунияти деганда нима тушунилади?
8.
Ќандай ер ости сувларини ишлатиш мумкин?
9.
Ер ости сувларини ќандай хусусиятлари мавжуд?
10.
Ер ости ичимлик сувларини таркиби ќандай бўлиши керак?
Таянч иборалар
Тоѓ жинсига таъсир ќилувчи сув. Сув режими. Ер ости суви ћаракати.
Шимилиш. Ер ости сув таркиби. Экзогеник сувлар. Сизот сувлар. Потоген.
Колититр. Сув хусусиятлари. Ер ости ичимлик суви таркиби.
Do'stlaringiz bilan baham: