|
Фойдаланилган адабиёт:
1. Ғиёсов Қ., Л. Жамолова Р.Зияев, Э. Ўринов. Анорганик ва аналитик кимё фанидан маъруза
матни. ТошДАУ-2013.
257
ЧИГИТНИ ПУШТАГА ЭКИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ ПАХТА XОСИЛДОРЛИГИГА
ТАЪСИРИ.
Б.Б.Тўхташев, Б.Избосаров, Р. Норқўчқоров
Тош ДАУ
Кейинги йилларда Республикамиз фермер хўжаликларида бир қанча янги технологиялар кириб
келдики, уларнинг самараси юқори ва сифатли xосил етиштириш билан характерланади.
Пахтачиликда юқори сифатли xосил етиштиришда ерни асосий ишлашдан тортиб xосилни йиғиб
олгунча бўлган тадбирларни жамлаш ўринли деб ҳисоблаймиз. Ғўза парвариши билан боғлиқ ҳар бир
агротехник тадбир тўғри ва муддатида ўтказилгандагина унинг самараси кутилган натижани беради.
Чигитни пуштага экиш технологияси гарчанд янги технология бўлмасада, унинг чигит экиш ва уни
тўлиқ кўкартириб олишдаги аҳамияти муҳим ҳисобланади (1,3,2 ). Чунки баxорда бўлиб турадиган
табиат инжиқликлари, ёғингарчиликнинг меъёридан кўп бўлиши, xаво ҳароратини паст келиши,
баxорги чигит экиш ишларини чўзиб юборади, натижада фермерлар қийналади ҳамда текис кўчат
олишга эришишмайдилар. Бу уларнинг кейинги ишларига ўзининг салбий таъсирин кўрсатмасдан
қолмайди.
Бугунги кунда Республикамиз пахтачилигида кенг қўламда қўлланилаётган ва юқори самарага эга
бўлган чигитни кузда ва баxорда тайёрлаб қўйилган пушталарда экиш яхши самара берсада, уни
турли хил тупроқ- иқлим шароитларида ўрганиш масаласи ҳамон муҳимлигича қолмоқда.
Шу талабдан келиб чиқиб 2013-2014 йиллари Тошкент вилоятининг Ўрта Чирчиқ тумани
ТошДАУ экспериментал муассаси ўтлоқи тупроқларда чигитни пуштага экиш бўйича дала
тажрибалари олиб борилмоқда. Тупроқнинг механик таркиби ўртача қумоқ, сизот сувлари чуқурлиги
1,5-1,8 м. гумус миқдори 1,8%, азот 0,17%, ялпи фосфор 0,15%, калий 1,1%. Тажрибада қўйидаги
вариантлар ўрганилди. Биринчи вариант (назорат) ерни кузда 32 см чуқурликда шудгор қилиш,
тупроқни баxорда экиш олдидан ишлаш, чигитни текис ерга қатор орасини 90 см қилиб экиш.
Иккинчи вариант ерни кузда 32см чуқурликда шудгор қилиш, кузда баландлиги 30 см, қатор орасини
90 см қилиб пушда олиш. Учинчи вариант ерни кузда 32 см чуқурликда шудгор қилиш ва баxорда
баландлиги 30 см қатор орасини 90 см қилиб пушта олиш. Тўртинчи вариант чигитни плёнка остига
экиш.
Тажрибада қайтариқлар ва тажриба варианти бўйича кўсаклар сони ҳамда ҳар бир кўсак оғирлиги
каби элементлар ўрганилди (1- жадвал). Жумладан, чигит текис ерга экилган назорат вариантида
биринчи қайтариқда кўсак сони 9,3; иккинчи қайтариқда 9,7; ва учинчи қайтариқда 8,8 тани ташкил
этди. Иккинчи вариантда чигитни кузда олиб қўйилган пуштага экиш ҳисобига биринчи қайтариқда
10,1 та кўсак, иккинчи қайтариқда 9,5 та ва учинчи қайтариқда 8,9 та кўсак xосил бўлди. Учинчи
вариантда, чигитни баxорда олиб қўйилган пуштага экилган тадқиқот вариантида биринчи
қайтариқда 10,7 та, иккинчи қайтариқда 10,0 та ва ниxоят учинчи қайтариқда 9,7 та кўсак xосил
бўлди. Ниxоят тўртинчи вариантда, яъни чигитни пленка тагига экиш ҳисобий биринчи қайтариқда
11,6 та, иккинчи қайтариқдан 11,1 та ва учинчи қайтариқда 10,3 та кўсак бўлди.
1-жадвал
Чигит экиш технологиясига қараб кўсаклар сони ва ҳар кўсакдан чиққан пахта оғирлиги.
№
Тажриба вариантлари
Қайтариқлар бўйича кўсаклар
сони
Қайтариқлар бўйича ҳар
бир кўсак оғирлиги г.
I II III I
II
III
1
Чигитни текис ерга экиш
(назорат)
9,3 9,7 8,8 4,7
5,8 5,1
2
Чигитни кузда олинган пуштага
экиш
10,1 9,5 8,9 5,0
5,3 4,9
3
Чигитни баxорда олинган
пуштага экиш
10,7 10,0 9,7 5,2 5,0 4,9
4
Чигитни пленка остига экиш 11,6 11,1 10,3 4,8 4,9 4,8
Ҳар бир кўсакдаги пахта оғирлиги ҳам юқоридагига мос тарзда шаклланди. Бу эса ўз навбатида
олинган пахта xосилдорлигига таъсир кўрсатди. Ерни тайёрлаш технологиясига қараб тажриба
бўйича олинган пахта xосилдорлиги қўйидаги 1 ва 2- жадвал маълумотларида акс эттирилган.
Тажрибада чигитни текис ерга экилган назорат вариантида xосилдорлик ўртача 3 та қайтариқ бўйича
258
27,5 ц/га ни ташкил қилди. Иккинчи вариантда – чигитни кузда олинган пуштага экишда ўртача
xосилдорлик 29,8 ц/га ни ёки назоратга нисбатан 2,3 ц/га ортиқ хосил олинди. Учинчи вариантда
чигитни баxорда олинган пуштага экиш ҳисобига тажрибада 39,7 ц/га xосил олиниб, назоратдан 3,2
ц/га юқори бўлган бўлса, тўртинчи вариантда – чигитни пленка остига экиш ҳисобига тажриба
бўйича энг юқори – 31,6 ц/га ни xосил олиниб бу назоратга нисбатан 4,1 ц/га қўшимча xосилдир.
Маълумотларни таҳлил қилар эканмиз яна бир марта чигит экишда ерни тайёрлаш технологияси
ўта муҳим кўрсатгич бўлиб ҳисобланишига гувоx бўлдик. Чунки ер тайёрлаш технологиясини ўзи
тажрибада ғўза вегетациясини 7-8 кун қисқартиришга, ҳамда гектаридан ўртача 2,3 центнердан 4,1
центнергача юқори ва сифатли xосил етиштириш имкониятини берди. Шундай қилиб тажрибада энг
юқори xосил чигитни пленка остига экиш ва баxорда олиб қўйилган пушталарда пахта етиштирилган
тадқиқот вариантларида олинди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
