Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

 
2-расм. Резина қопланган ғалтакнингясси тасма устидаги ишқаланиш кучи ўлчаш схемаси: 
1-устун; 2-бикр асос; 3-ясси тасма; 4-резина қопланган ғалтак; 5-тош Т илинган ўқ; 6-динамометр; 
Бикр асосга елимланган резина тасма 3 устига резина қопланган ғалтак 4 ўрнатилди. Ғалтак ўқи 5 
га Т тош осилган. Ғалтакнинг икки четига деярли уринма xолатида қоқилган А михларига 
диномометр 6 нинг тортқиси боғланган. Проф. У.Х.Мансуров бўйича йўлаги 40
0
этиб очилган 
ғалтакка мавжуд понасимон тасманинг босими N=108Н этиб ўрнатилса, тасмаларнинг тортиш кучи 
(ғалтакнинг тасма бўйлаб ишқаланиш кучи) F=109,3Н бўлар экан[3]. Шу сабабли ғалтакни ясси 
тасмага туширадиган нормал босими Т=100Н қилиб ўрнатилди.
А михлари динамометр тортқичи ғалтакка деярли уринма xолатни таъминлайдиган этиб қоқилди. 
Шу сабабли, диномометр тортилганида ғалтак айланмасдан, тасма устида сирпанадиган бўлади.
Динамометрни аста секин тортиб айланмасдан турган ғалтак ясси тасма устида сирпана бошлаган 
вақтда диномометр кўрсатган F
р
кучининг миқдори қайд қилинади. Бир неча маротаба такрорланиб, 
ўртача F
p
=19,34H деб қабул қилинди. Резина билан резинанинг ишқаланиш коэффиценти f
p
=1.56
экаанлиги қайд қилинди.
Мавжуд шпинделли барабанга ўрнатилган шпиндел ва унга териш зонасида айланма ҳаракат 
берадиган тасмалар ечиб олинди. Понасимон тасма горизонтал xолатда бикр асосга ўрнатилиб, унинг 
устига мавжуд шпиндел ғалтаги горизонтал қўйилиб, Т=100Н нормал кучи билан сиқилганда F
M
=14H 
бўлиши аниқланди. Демак, шпинделнинг металл ғалтаги билан мавжуд машина аппаратидаги 
понасимон тасма орасидаги ишқаланиш коэффиценти f
м
=0,64 эканлиги, яъни ясси тасма билан 
резина қопланган цилиндрик ғалтак орасидаги ишқаланиш коэффиценти f
p
га нисбатан деярли икки 
баробар кам эканлиги аниқланди.
Понасимон тасма қалин ва кўп қаватли корд ипларига эга бўлганлиги сабабли унинг 
эгилувчанлиги оз бўлиб, ғалтакка кийдирилиб керакли тарангликда ўрнатилганида ғалтакни α
м 
=15
0
бурчак билан қамраб туради. Ясси тасма эгилувчан бўлганлиги сабабли, α=30
0
бурчак билан 
қамрайди. 
Хулосалар 
Шпинделга резина қопланган цилиндрик ғалтак ўрнатиб, унга айланма ҳаракат бериш учун ясси 
тасмадан фойдаланиш мавжуд машиналардаги шпинделнинг металл ғалтагини понасимон тасмалар 
билан айлантиришга нисбатан афзалликларга эга: 
1. Юритманинг тортиш қобилияти ортиб, тортиш камерасида шпинделнинг айланиш тезлиги
доимо кафолатли таъминланадиган бўлади. Пахтани териш даражаси стабил бўлади. 
2. Шпиндел ғалтагининг думаланиш радиуси мавжуд машинадаги радиус миқдорига нисбатан 
камайтирилса ҳам, ғалтак бўйнининг радиуси катта бўлиб қолиб, унинг мустахкамлиги ошади. 
3. Юритма тузилиши соддалашиб, арзонлашади, ҳар бир барабанни айлантириш учун 
сарфланадиган қувват 0.2 КВт га камаяди. 
4. Тасманинг шпинделлар оралиғидаги қисми камроқ таранглашиб, шпиндел подшипнигига 
тушадиган босим камаяди.