Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Витаминлар алмашинуви. Витаминлар энергетик қийматга эга бўлмаса 
ҳам кунлик овқат билан доимий ҳолда қабул қилиб турилиши керак. Чунки 
уларнинг аксарият қисми танада мустақил ҳолда синтезланмайди. Уларнинг 
кўпчилиги 
ферментлар 
таркибига 
киради, 
гормонлар 
таъсирини 
мувофиқлаштиради, ноқулай ташқи муҳит омилларига чидамликни оширади, 
ўсиш ва ривожланишни таъминлайди ва бошқалар. 
Витаминларнинг асосий манбаи ўсимлик маҳсулотларидир, яна улар гўшт, 
тухум, балиқ, сут каби ҳайвон маҳсулотларида ҳам кўп бўлади. Улар жуда кам 
миқдорда керак бўлсада етишмаслиги (авитаминоз) қатор касалликларга олиб 
келади. 
Витамин А. Бу витамин сабзи, помидор, картошка, чаканда, четан, итбурун, 
балиқ ёғи, сариёғ, жигар, буйраклар ҳамда тухумда кўп учрайди. А витаминнинг 
етишмаслигидан шапкўрлик касаллиги келиб чиқади, бўй ўсишдан қолади, яна у 
қон яратилишини тезлаштиради ва оксидланиш жараёнларида қатнашади. Оғир 
жисмоний ва ақлий меҳнат қиладиган кишиларда ва сут эмизадиган оналарда 
витамин А га талаб бошқаларига қараганда бироз юқори бўлади. 
Витамин Д. Бу витамин организмда калций ва фосфор алмашинувида фаол 
қатнашади. Шу боис унинг етишмаслигидан болаларда суякланиш суяклари тана 
вазнига бардош беролмасдан қийшайиб қолади. Танадаги бошқа суякларнинг 
ривожланиши ҳам витамин Д етишмаслигидан меъёрий бўлмайди, бола юқумли 

---

120 
касалликларга тез берилувчан, ёмон ухлайдиган, инжиқ бўлиб қолади. Бу 
витаминнинг ўзига хос хусусиятларидан бири шуки у ўсимлик маҳсулотларида 
жуда кам бўлиб, ҳайвон маҳсулотларидан балиқ ёғи, сариёғ, сут ва денгиз 
маҳсулотларида сероб бўлади. Иккинчидан бу витамин терига қуёш нури таъсир 
этиши билан синтезланади. Шунинг учун болаларда ушбу витаминга етишмаслик 
сезилса, уларни тез-тез қуёш нурига тегадиган жойга чиқариб туриш керак. 
Витамин Е. Бу витамин асосан ўсимлик маҳсулотларида учрайди. Гречка, 
чаканда, исмалоқ, ёнғоқда айниқса кўп бўлади. Униб чиқадиган донларда ҳам у 
кўп. Витамин Е кўпайиш витамини деб ҳам юритилади, чунки у пуштсизлик ва 
бола бўлмаслик ҳолатларини тузатишда катта ёрдам беради. У яна ҳужайраларга 
эркин радикалларнинг ўтишини тўхтатади, юрак мускуллари ва тана 
мускулларининг ишлашини яхшилайди. 
Витаминларнинг асосий манбаи ўсимлик маҳсулотларидир, яна улар 
гўшт, тухум, балиқ, сут каби ҳайвон маҳсулотларида ҳам кўп бўлади. Витаминлар 
жуда кам миқдорда керак бўлсада етишмаслиги (авитаминоз) қатор касалликларга 
олиб келади.