Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Ижтимоий-иқтисодий омилларнинг
таъсири шу нарса билан боғлиқки, 
фан-техника тараққиѐтининг авж олиши, ишлаб чиқариш (техника, технология) 
моддий асосининг таъминлашуви ва хилма-хил, кўп ҳолларда эса анча 
мураккаб ташкилий тадбирларнинг амалга оширилиши ўз-ўзидан содир 
бўлмайди, балки фақат ижтимоий ишлаб чиқариш иштирокчилари бўлган 
инсонларнинг фаол меҳнат фаолияти натижасидагина содир бўлади. Бу меҳнат 
фаолиятининг ҳаракатлантирувчи кучи - муайян натижани қўлга киритишга 
бўлган қизиқишдир. У ўз навбатида ишлаб чиқариш иштирокчилари бўлган 
инсонларнинг моддий ва маънавий эҳтиѐжларини қондириш имконини беради. 
Бундан ташқари, ишлаб чиқариш ѐки бошқа фаолият қатнашчилари муайян 
меҳнат фаолияти натижасини қўлга киритишга интилиши билан бир қаторда 
етарли даражадаги меҳнат қобилиятига, ишбилармонлик ва шижоаткорлик каби 
зарур шахсий сифатларга эга бўлишлари, шунингдек, тадбиркор ва ҳушѐр 
бўлишлари лозим. 
Меҳнат унумдорлигига таъсир кўрсатувчи энг муҳим ижтимоий-
иқтисодий омилларга қуйидагилар киради: 
меҳнат натижаларидан моддий ва маънавий манфаатдорлик; 
ходимларнинг малака даражаси, уларнинг касбий тайѐргарлиги сифати ва 
умумий маданий-техникавий савияси; 
меҳнатга муносабат ва меҳнат интизоми даражаси; 

---

134 
меҳнат жамоалари ўз-ўзини бошқаришининг ривожланиши. 
 
9.4. Меҳнат унумдорлигини оширишнинг заҳиралари:
моҳияти ва синфлашуви 
 
 
Меҳнат унумдорлигини ошириш заҳиралари (резервлари) – техника ва 
технологияни такомиллаштириш, ишлаб чиқариш, меҳнат ва бошқарувни 
ташкил этишни яхшилаш ҳисобига меҳнат унумдорлигини оширишнинг барча 
омилларидан янада тўлароқ фойдаланиш имкониятидир.
 
Заҳиралар меҳнат 
унумдорлигини ошириш омиллари билан чамбарчас боғлиқдир. Агар бирор 
омилни имконият сифатида олиб қарайдиган бўлсак, у ҳолда бу омил билан 
боғлиқ бўлган заҳирадан фойдаланиш имкониятнинг воқеликка айланиш 
жараѐни ҳисобланади. 
Меҳнат унумдорлигини ошириш заҳираларининг бир неча таснифлари 
мавжуд бўлиб, уларнинг ҳаммаси иккита катта гуруҳга бўлинади: