Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Signalli axborot muhitdagi obyektlar faktik holatining rejasidan chetga chiqishi paydo bo‘lganda yuzaga keladi. Chetga chiqish sabablari aniqlan- gandan so‘ng ulami bartaraf etish tadbirlari ko'riladi.
6. Taqdim etish usuliga ko‘ra axborot matn, jadval, matritsa, grafik va dinamik qatorlarga bo‘linadi. Matn axboroti eng ko‘p rasmiylashtirilgandir, shu bois uni qayta ishlash uchun hozirgi paytda gipermatn dastur tizimi ko'rinishida maxsus dasturiy vositalar qo‘llanilmoqda. Bunday tizimlar matn hujjatlar ma’lumot bazasini yaratish, yuritish va foydalanish uchun mo‘ljallangan.





Olish


Kuzaush


Tajnbalar


Avtomat-
lashtinlgan


3.3 - rasm. Iqtisodiy axborotlami tasniflash.


Jadval va matritsa ko‘rinishida taqdim etiladigan axborot asosan jadvalli protsessorlar, shuningdek, ma’lumot bazalarini boshqarish tizimi yordamida olinadi. Bundan tashqari, bu dasturiy vositalar maxsus funsiyalar yordamida moliyaviy va bank hisob-kitoblarini bajarishga, mantiq algebra algoritmlari, operatsiyalami tadqiq etish usullari va boshqalami amalga oshirishga imkon beradi. Axborotni grafik tasavvur etish axborot materiallaridan kelib chiqadigan yangi bilimlami olishga, ya’ni ko‘plab omillar o‘zaro ta’siri tahlilining natijasi sifatida bozor jarayonlari o‘sishini




98


3 - bob. Milliy iqtisodiyotdagi axborot jarayonlari


ochib berishga imkon yaratadi. Urganilayotgan hodisa o‘sib borishini (dinamikasini) aks ettiruvchi, izchil joylashgan xronologik tartibdagi ko'rsatkichlar ahamiyatini namoyon etuvchi dinamik qatorlar ko'rinishida axborotni taqdim etish muayyan qiziqish uyg'otadi. Shu bois har bir qator uni qo‘llash bo'yicha uncha katta bo‘lmagan sharh bilan beriladi. Dinamik qatorlarda qimmatli axborot bo‘ladi, bozoming muhim qonuniyatlarini umumiy va xususiy hollarda aks ettiradi.
7. Axborot o‘lining barqarorligiga ko‘ra o'zgaruvchan, shartli-doimiy va doimiyga bo‘linadi. O‘zgaruvchan axborot obyektlar ishlashining miqdoriy va sifat xususiyatlarini aks ettiradi. 0‘zgaruvchan axborot ichki ishlab chiqarish va tashqi muhitda ro‘y berayotgan dinamik o'zgarishlami o‘zida aks ettiradi. Shartli-doimiy va doimiy axborotlar muhitning doimiy o‘lchamini aks ettiradi, shu bois ular uzoq vaqt mobaynida o‘zgarmas bo‘lib qoladi.
Axborotning taklif etilgan tasnifi boshqarish obyekti axborot negizini oqilona shakllantirishga imkon beradi.
Axborot doimo o‘z manbalariga va axborotdan foydalanuvchilarga (iste’molchilarga) ega bo‘ladi. Xabarlami axborot manbaidan axborot iste’molchisiga yetkazib berish yo‘llari va jarayonlari axborot kommuni- katsiyalari deb ataladi.
Muayyan vazifalami hal etish uchun tizim haqidagi axborotdan foyda- lanish niyatida bo‘lgan kuzatuvchi (tadqiqotchi, muhandis loyihachi, texnolog, ishlab chiqarish tashkilotchisi) uni turli nuqtai nazardan ko‘rib chiqadi. Axborotning quyidagi eng muhim jihatlari yuzaga keladi: pragmatik (oldiga qo‘yilgan maqsadlarga erishish), semantik (ma’naviy mazmun) va sintaktik (axborotni taqdim qilish usuli).
Axborot iste’molchisi uchun axborotning adekvatligi (aynan mosligi) eng muhim xususiyat hisoblanadi. Bu xususiyatlarni yaqqolroq ko‘rib chiqamiz: