Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

a) sintaktik adekvatlik. U axborotning shakliy-tarkibiy xususiyatini aks ettirib, uning ma’nosi mohiyatiga dahldor emas. Sintaktik darajada axborot turi va uni yetkazib berish vositasi uzatish va qayta ishlash tezligi, axborotni berish kodlari o‘lchamlari, bu kodlaming mukammalligi, qayta ayiantirish aniqligi va hokazolar hisobga olinadi. Faqat sintaktik nuqtai nazardan qaraladigan axborot odatda ma’lumotlar, deb ataladi. Chunki bunda axborotning ma’no tomoni ahamiyatga ega emas. Ushbu shakl axborotning tashqi tarkibiy xususiyatlarini, ya’ni uning sintaktik tomonini idrok etishga ko'maklashadi.
Axborot miqdorini sintaktik darajada tizim holatining mavhumligi tushunchasini (tizim entropiyasini) qarab chiqmasdan aniqlab bo‘lmaydi. Haqiqatdan ham, u yoki bu tizim to‘g‘risidagi axborotni olish doimo axborot oluvchining ushbu tizim holatidan bexabarligi darajasi bilan bog‘liqdir.




§ 3.2. Axborot - iqtisodiy resurs sifatida


99


b) Semantik (ma’noli) adekvatlik. Ushbu shakl obyekt obrazi va obyektning o'zining muvofiqligi darajasini belgilaydi. Semantik adekvat­lik axborot ma’nosining mazmunini hisobga oladi. Ushbu darajada axborot ifoda etadigan ma’lumotlar tahlil qilinadi, ma’nosi, mazmunini aniqlash va uni umumlashtiriruvchi ma’noli aloqalar ko‘rib chiqiladi. Ushbu shakl axborotning xizmat qiladigan tushuncha va tasavvurlarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Axborot ma’no-mazmunini o’lchash uchun, ya’ni uning Semantik darajasidagi miqdorini belgilash uchun tezaurus o’lchovi qo’llaniladi. Ushbu o'lchov axborotning Semantik xususiyatini axborotdan foydalanuvchining kelgan xabami qabul qilib olish qobiliyati bilan bog’liqdir. Buning uchun axborotdan foydalanuvchining tezaurusi tushunchasi ishlatiladi.
v) Pragmatik (iste’mol) adekvatlik. Ushbu shakl axborot va undan foydalanuvchining munosabatini, axborotning boshqarish maqsadlariga muvofiqligini ifodalaydi. Axborotning pragmatik xususiyatlari faqatgina axborot (obyekt), foydalanuvchi va boshqaruv maqsadining mushtarakligi mavjud bo’lgandagina yuzara keladi. Pragmatik adekvatlik shakli iste’molchi tomonidan o‘z maqsadiga erishish uchun qaror qabul qilish vaqtida axborotning qimmatliligi, foydaliligi bilan bog’liqdir. Adekvatlikning ushbu shakli axborotdan amaliyotda foydalanish, axborot maqsadi funksiyasining tizim faoliyati bilan bevosita bog’liqdir.
Axborotning pragmatik o‘lchovi iste’molchi tomonidan oldiga qo'ygan maqsadga erishish uchun axborotning foydaliligini (qimmatliligini) belgi- lab beradi. Ushbu o‘lchov ham u yoki bu tizimdagi axborotdan foydalanish xususiyatlari bilan bog'liq nisbiy ko'rsatkichdir (3.1-jadval).
Axborotdan foydalanish imkoniyati va samaradorligi uning reprezen- tativligi, mazmundorligi, yetarliligi, aktualligi, o‘z vaqtidaligi, aniqligi, ochiqligi, ishonarliligi, barqarorligi kabi asosiy iste’mol sifat ko’rsatkichlari bilan bog’liqdir:

1. 
   axborotning reprezentativligi — obyekt xususiyatini adekvat ifoda etish maqsadlarida uni to‘g‘ri tanlash va shakllantirish bilan bog’liqdir. Axborot reprezentativligining buzilishi ko‘p hollarda jiddiy xatolarga olib keladi;
   
2. 
   axborotning mazmundorligi — Semantik hajmini ifoda etadi. Axborot mazmundorligi ortishi bilan axborot tizimining Semantik o‘tkazish quwati ortadi, chunki bir xildagi ma’lumotlami olish uchun kamroq hajmda ma’lumotlami o’zgartirish talab etiladi;